ماهنامه فرهنگی، اجتماعی
سال دهم :: شماره هفتاد و هفت :: تیر ۱۴۰۳
[سرمشق]
یک ختم هم گرفته شد و پُر بدک نبود
به گمانم ما انسان‌ها از دو جنبه اگر به زندگی نگاه کنیم، دریافت معنای زندگی و درون‌مایه‌های آن برایمان آسان‌تر شود. در فرهنگ همگانی (عامه) ما چنان اندیشیدن به درازای زنده بودن جای زندگی را گرفته است و چنان برخورد درست و منطقی با سودمندی‌ها و بودن‌های واقعی و ژرفایی به فراموشی سپرده شده است که همۀ غم و شادی وامید و ناامیدی ما به درون گردونۀ تنگ روزمرگی‌ها و در خود فروشدن‌ها و تنها به گذران کردن درازمدت بی‌بهره از چرا و چگونه زیستن‌ها، درافتاده که هیچ‌کس نمی‌اندیشد عمر را چه به درازا و چه کوتاه برای چه می‌خواهد؟ ...
رابطه خلاق عقل و عاطفه
عقل ظرفیت و قوه تفکر منطقی و تحلیلی است. احساس و عاطفه نیز در ما وجود دارد اما این‌ها نقطه مقابل هم نیستند. تکیه بیش از حد روی عقلانیت، گاهی ما را به سمت کنترل همه چیز حتی عواطف و احساسات سوق می‌دهد. البته بسیاری از مجهولات و گره‌ها به کمک نیروی عقل گشوده شده‌اند. همراهی عقل و احساس فرصت بروز خلاقیت و استمرار و تلاش را به ما می‌بخشد.
برخی اندیشمندان بین عقلانیت و عاطفه‌ورزی تمایز قائل هستند و این دو را در مراتبی متفاوت قرار می‌دهند اما به نظر می‌رسد تفکیک این دو از یکدیگر و مرز کشیدن بین ...
آفت بر جان شکوفه نارس بهاری
«تمامی آدم‌ها رویا می‌بینند اما تنها این کودکان هستند که بعد از بیداری هم به رویاهایشان باور دارند.» نمی‌دانم اولین بار کی و کجا این کلام را خواندم و یا شنیدم اما هر چه که بود تا به امروز گیرایی و عمق کلماتش همچنان مسحورم می‌کند. کابوس‌ها هم اثری این‌گونه دارند اما با این تفاوت شگرف که باور آن‌ها در گذر زمان حتی برای فانیان پا به سن گذاشته هم قابل‌قبول‌تر خواهد بود، در نگاهی به خاطرات گذشته خود و عزیزانمان همواره یادی از خواب‌های ناگواری می‌شود که در رخدادهای واقعی زندگی صحت آن‌ها خیلی زود به تحقق پیوسته است، ...
[ادبیات]
مرگ‌آ گاهی از گیلگمش تا ایوان ایلیچ
هستیِ ما دربرگیرندۀ توانایی‌های بی‌شماری است و می‌پنداریم که همیشه امکان تحقق آن‌ها در آینده وجود دارد. با وجود این، بسیار پیش‌آمده که دست به کاری زده‌ایم که اگر می‌دانستیم آخرین فرصت است به‌گونه‌ای دیگر عمل می‌کردیم؛ حتی پس از یک دیدار ساده با پدر، مادر یا دوست‌مان، آن‌گاه که بلافاصله از مرگ او آگاه می‌شویم، محتوای دیدار را می‌سنجیم و در اندیشه فرومی‌رویم: اگر می‌دانستم این آخرین دیدار است، بهتر و بیشتر از لحظات استفاده می‌کردم، حرفی دیگر می‌زدم، به‌گونه‌ای دیگر نگاهش می‌کردم و... .
واقعیت آن است که ما، موجودات بشری، از لحاظ هستی‌شناختی پراکنده‌ایم، پراکنده در امکاناتی که ...
عقل و تدبیر یا عواطف و احساسات؟
در پهنه و گستره ادبیات اعم از شعر یا داستان و روایت این‌طور تلقی و تکرارشده که عقلانیت اغلب هنگام کنش‌های عاطفی انسان‌ها کنار رفته و یا خواسته‌وناخواسته نادیده گرفته‌شده و یا کمرنگ شده است. ناگفته پیداست که در دونمایه ادبیات تمامی عاطفه و احساس آدمیان و شخصیت‌های روایی در تقابل و متضاد با عقلانیت فرض و تصور نشده‌اند. بیشتر هیجانات و تصمیمات آنی و تدبیر نشده کنشگران داستان‌ها در این حیطه تبقی شده‌اند. تشابه و تضاد خرد و احساسات و میزان همپوشانی این دو مقوله که در هر انسان و چه‌بسا موجودات زنده دنیا وجود دارند، یک گفتمان و ...
کرمانیّات
یادداشت‌های کوتاهی که تحت عنوان «کرمانیّات» عرضه می‌شود، حاصل نسخه‌گردی‌های من است؛ نکاتی است که هنگام مرور و مطالعۀ کتاب‌ها و رساله‌های خطی و چاپی یا برخی مقالات می‌یابم و به نحوی به گذشتۀ ادبی و تاریخی کرمان پیوند دارد و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
۴۱) ذکر شمس‌الدین کرمانی در یک منبع کهن
شمس‌الدین محمد بن ایلطغان بردسیری، از شاعران و عرفای قدیم کرمان در نیمۀ دوم قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری بوده است. نام او را نخستین بار سدیدالدین محمد عوفی در تذکرۀ لباب الالباب به میان آورد: «شمس‌الدین در دریای طریقت غوّاص است و در خانقاه ...
[سینما]
سینمای آزاد
یکی از رویکردهای مهم شناخت جریانی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، مطالعه و تاریخ‌نگاری شفاهی است. نگارش آزاد اما هدفمند از طریق زیست با افراد آگاه و مطلع، پرس‌وجو، گفت‌وگو و ثبت خاطره‌های دست‌اندرکاران و فعالان جریان‌های گذشته، از راهکارهای تاریخ‌نگاری تعاملی است. مخاطب با ایفای نقش فعال اما آزاد در تقابل با پرسش و پاسخ‌های یک گفت‌وگو، نقش مؤثرتری در برداشت از رویداد پیدا کرده و با ایفای نقش ناظرِ دانا به قضاوت شخصی خودش نزدیک‌تر می‌شود. دو گفت‌وگوی پیش رو در دو شمارۀ اکنون و آینده، پرسش و پاسخی است با دست‌اندرکاران و پژوهشگر تاریخ سینما که با هدف ...
ناگفته‌هایی از تاریخِ شفاهیِ سینمایِ آزادِ کرمان
غالباً زمانی که سخن از سینمای پیش از انقلاب به میان می‌آید، همۀ افکار به سوی سینمایی کاباره‌ای پر از رقص و آواز، قتل ناموسی و کفش‌های واکس‌زدۀ قیصری می‌رود که همگی منتظرند تا از سفر بیاید و ببیند که چگونه برادرش را کشته‌اند! آن چه خواندید، چکیده‌ای از تصوراتی دربارۀ سینمای پیش از انقلاب است. متأسفانه این نگاه تقلیل‌گرایانه، به محض طرح سخن سینمای پیش از انقلاب، به سرعت پس از جبهه‌گیری‌های تند و تیز خود، با قاطعیت تمام خط بطلانی می‌کشد بر همۀ آثاری که برچسب تاریخ پیش از ۱۳۵۷ خورشیدی را بر خود دارند. بی‌تردید غالب سینمای ...
[موسیقی]
این چهار زن راویان موسیقی ایران
موسیقی اقوام ایرانی که به آن نواحی و مقامی!! هم گفته می‌شود یکی از کُهن‌ترین و مهمترین گونه‌های موسیقی در ایران‌زمین است که توانسته از راه‌های پرپیچ و خم و دشوار رویدادهای سیاسی و اجتماعی و همچنین کژفهمی‌های دینی بگذرد و کوله‌بار گران‌بها و گران‌سنگ خود را تا به امروز بر دوش کشد. این‌گونه از موسیقی برخلاف نامش تنها یک هنر و گنجینه موسیقایی نیست بلکه پاره‌ای از تمدن، تاریخ، ادبیات و هنرهای دیگری مانند هنرهای دستی را در چنته دارد.
این موسیقی چیزی جدا از زندگی نیست و زندگی هم آبستن هزار رویداد گوارا و ناگوار. عجیب‌تر اینکه در تاریخ ...
نوای دلنشین تنبور در دیارِ کریمان
هفده سال پیش، در سال ۱۳۸۶ خورشیدی، در کرمان گروه موسیقی تأسیس شد که تا کنون به‌صورت مستمر به برگزاری کنسرت در شهر و استان کرمان، استان‌های دیگر و خارج از کشور پرداخته است. این گروه به‌صورت پیوسته تمرین و اجرا دارد و به یکی از موفق‌ترین گروه‌های کرمانی در موسیقی کشور بدل شده است. ساز تنبور، شالودۀ اصلی این گروه است که با نام گروه تنبورنوازان مولانا به سرپرستی احسان قربانی به اجرای اشعار حضرت مولانا، حافظ، فردوسی و دیگر شعرای فاخر ادبیات کلاسیک ایرانی می‌پردازند.
احسان قربانی، آهنگساز، مدرس موسیقی و نوازنده ساز تنبور، عود و دف در سال ...
موسیقی ؛ عصایِ دستِ عواطف یا سلاح بُرّ انِ منطق؟
آنکه جدال بین احساسات و عقلانیت را واقعی یا خیالی بپنداریم؛ بماند برای فیلسوفان و اهل فلسفه. نکته‌ی حائز اهمیت، کشف این است که تنها در یک صورت برتری واقعی یا خیالی ما به وقوع می‌پیوندد و آن این است که عقلانیت با پوشش احساسات و احساسات با پوشش عقلانیت، در میدان نبرد حاضر شوند. شاید بزرگترین دلیل خروج چنین قهرمانی از دل این پیکار سخت و طاقت‌فرسا، وجود نیرویی به نام موسیقی است. کدام یک از ساخته‌های بشر یا عناصر دنیا به زیبایی موسیقی می‌تواند عقلانیت را چنین به وسیله چینش دقیق نت‌ها و ایجاد ساختارهای ریاضیاتی دقیق و ...
[تئاتر]
احساس، محور تجربه تئاتری
تئاتر امکان گردهمایی برای یک تجربه اجتماعی را فراهم می‌کند که ریشه در بیان احساسی دارد. امروزه تماشاگران تئاتر اغلب برای سرگرم شدن در یک اجرا شرکت می‌کنند. با این حال، هر چند تئاتر در ساختار و عملکرد متنوع است و نتایج آن را نمی‌توان در یک بیانیه قطعی گنجاند، اما تاریخ تئاتر نشان می‌دهد که تئاتر اغلب برای تأثیرگذاری بر تماشاگران و دستیابی به اهداف دیگر مورد استفاده قرار گرفته است. به‌عنوان نقطه شروع می‌توان مدل سنت تئاتر یونان باستان را انتخاب کرد که عمیق‌ترین و جدی‌ترین تجربه‌های عاطفی را برمی‌انگیخت و از «گروه کر» استفاده می‌کرد که به‌عنوان ...
بررسی چرخۀ واکنش عاطفی تماشاگر
در انگلیس در طی ده سال (۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲) تعداد تماشاگران تئاتر ۳۳ درصد کاهش یافت و نزدیک به یک دهه بعد، بیماری کووید ۱۹ باعث شد که کمپانی‌های تئاتر بیش از ۱.۰۴ میلیارد پوند از گردش مالی خود را از دست بدهند. البته این آمار در مقیاس‌های مختلف در همه جهان وجود دارد. هنوز خیلی زود است که از یاد ببریم که این همه‌گیری، استفاده تئاتر از فناوری‌های پخش و تولید مجازی را تسریع کرد، اما این تجربه‌ها از تجربه غنی گروه‌های اجتماعی برای دیدن یک نمایش در یک مکان بسیار کمتر است. از سوی دیگر، اگرچه در کنار ...
سفر تماشاگران از صدا تا سکوت
منتقدان معاصر، مفهوم ارسطویی کاتارسیس را تقلیل دهنده به طیف محدودی از عواطف - ترحم و ترس - به قیمت از دست دادن طیف وسیعی دیگر از احساسات دیگر می‌دانند. با این حال، توجه به این نکته مهم است که تجربه تئاتر مدرن ریشه در اشکال قبلی آن دارد که شامل چنین تمرکزی بر کاتارسیس بود. با تغییر دامنه احساسی در تئاتر، دسترسی به تئاتر نیز در طیفی از نشانگرهای هویتی متنوع گسترش یافته است. به یاد داشته باشیم که درک تئاتر و تماشاگران آن بدون درک درستی از آنچه خارج از تئاتر از نظر اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ...
[هنرهای تجسمی]
معیارِ ما همیشه خلاقیت است
دنیای هنر برای بچه‌ها، مانند دنیای بازی است و می‌تواند برای آن‌ها جذاب و دوست‌داشتنی باشد و زمینۀ رشد آن‌ها را در عرصه‌های مختلف اجتماعی فراهم کند.
به همین مناسبت در این شماره سعی کردیم نگاهی اجمالی به حوزه هنر کودکان داشته باشیم و در گفت‌وگو با چند نفر از مدیران آموزشگاه‌های هنری به این مسئله بپردازیم.
«مهرناز شیخ‌زاده‌خضری» متولد ۱۳۶۱ لیسانس نقاشی دانشگاه باهنر کرمان و ارشد نقاشی دانشگاه هنر تهران را دارد. از سال ۸۲ در زمینۀ آموزش کودکان شروع به کارکرده؛ از نحوۀ فعالیتش این‌گونه می‌گوید: «در آن زمان قسمتی از خانۀ پدری را به آموزشگاه تبدیل کردم و ...
هنر، ابزار بیان کودک
هنر برای کودکان ابزاری برای بیان و ابراز وجود است. کودک از طریق انواع هنر مانند نقاشی و به‌طورکلی هنرهای تجسمی به‌عنوان وسیله‌ای برای ارائه افکار و نشان دادن احساسات و تمایلات درونی، برون‌فکنی و تخلیۀ هیجانی خود استفاده می‌کند. در واقع نقاشی وهنر کودک وسیله‌ای برای انعکاس دنیای شناختی و هیجانی و عاطفی اوست. نقاشی به منزلۀ جهانی است که به موازات افزایش هوشیاری و دگرگونی‌های کودک متحول می‌گردد.
کودکان از سنین پایین به‌طور طبیعی از طریق هنر ارتباط برقرار می‌کنند.
احتمالاً آن‌ها را در حال خط زدن با مداد رنگی، خودکار و هر چیز دیگری که به دست‌شان می‌رسد دیده‌اید. ...
هنر و باورهای ذهنی کودکان
هنر مجموعه‌ای از آثار یا فرآیندهای ساخت انسان است که در راستای اثرگذاری بر بعد احساسی و هوش انسان به منظور انتقال یک مفهوم که با زیست‌جهان هنرمند در ارتباط است خلق می‌شود، خالق اثر برای بیان عواطف خویشتن در مواجه با چیزها که شامل انسان، اشیا و محیط پیرامون وی می‌شود دست به خلق می‌زند. حال آنکه مخاطب در مواجه با اثر خلق شده برداشت ظنی خود را بر اساس زیست‌جهان فردی و اجتماعی خواهد داشت. خلق اثر در بستری که هنرمند می‌زید شکل و فرم می‌گیرد به عبارتی بهتر اینکه هنرمند در چه جامعه‌ای و با چه معیار ...
[تاریخ]
نمایشگاه کتاب؛ در بوته نقد و احتساب
کم نیستند اصحاب فرهنگ و علاقه‌مندان کتاب و کتاب‌خوانی که شکوه بهار را در گلستان نمایشگاه کتاب جستجو می‌کنند و از ماه‌ها قبل، چشم‌انتظار برپایی آن هستند، به‌خصوص این بنده خدمتگزار که از اولین نمایشگاه در سال ۱۳۶۶ تا سی و پنجمین نمایشگاه، در همه آن‌ها حضور داشته‌ام. علاوه بر این از سومین نمایشگاه در سال ۱۳۶۹ با سه عنوان کتاب از انتشارات مرکز کرمان شناسی تا سی‌امین نمایشگاه با قریب سیصد عنوان کتاب، حضور فعال داشتیم.
در سال‌های اخیر، ازجمله امسال که فرصت بیشتری برای گشت‌وگذار در قسمت‌های گوناگون و سالن‌های مختلف داشتم، کوشیدم تا نمایشگاه را از منظر ...
بازخوانی چند فرمان، رقم و حکم کرمان در دوره قاجاریه
قدمت کهن و دور و دراز، وسعت، موقعیت جغرافیایی خاص کرمان در ادوار گذشته، در جوار فرهنگ و تاریخ پر نشیب و فراز آن، از جمله دلایل اهمیت و ویژگی خاص این منطقه است و بر این مدعا، افزون بر آثار و ابنیه‌های موجود در جای جای این دیار از هر عصر و دوران و غنای فرهنگی که به تعبیری میراث غیر ملموس منطقه محسوب می‌گردد، می‌توان این اهمیت و ویژگی را از منظر وجود اسناد تاریخی نیز مورد بررسی قرار داد. بی‌شک به رغم آن که هزاران برگ اسناد ارزشمند تاریخی در کوران تاخت و تازهای متعدد اعصار گذشته ...
[فرهنگ]
فرهنگ‌عامه
اگر مرگ داد است بیداد چیست؟
زداد این همه بانگ و فریاد چیست؟
آدمیان درگذر زمان و زیستن بر زمین همواره در تکاپوی شناخت از حال خویش وجهان پیرامون خویش بوده و هستند. به گمانم مردمان در هیچ حالی از اندیشیدن به چونی و چرایی خویش در زندگی و چگونگی خویش پس از مرگ غافل نگشته و به آن بی‌توجه نبوده‌اند. این اندیشه و این کنجکاوی نه به جایی ویژه و نه به روزگاری خاص وابسته نیست بلکه یکی از پرسش‌های همیشگی انسان در هرجای جهان و در هر زمانی از زیست او در این جهان بوده است و هنوز هم هست؛ ...
[جامعه ]
ایستادن در میانۀعقل و احساس
در میانه‌ی تقابل عقل و احساس این عمر ماست که می‌گذرد و در پایان نیز وقتی به پشت سرمان نگاه می‌کنیم نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که همیشه حق با عقلمان بوده و یا احساسمان را به یقین ناجی زندگی‌مان بدانیم. واقعیت این است که فارغ از همه بحث‌های علمی و پزشکی و روان‌شناسانه آنچه که در نگاه عوام مهم است این تقابل دائمی و انتخابی است که هر فردی قرار است میان جمع این دو انجام دهد. کوچکتر که بودیم دائم به ما تحکم می‌شد که احساسی تصمیم نگیریم و بر اساس عقلمان که بخش عمده آن‌هم برگرفته از تعقل ...
باید وجودمان معنایی داشته باشد
آرامش درون...فکر نمی‌کنم مهمتر از این مسئله برای بشریت وجود داشته باشد. ما هر کاری که انجام می‌دهیم برای رسیدن به آرامش است. باید بیاموزیم که آرامش را از درون برای خودمان به دست آوریم.
درست است که امکانات بیرونی هم در ایجاد آرامش درونی مؤثر است اما مهمترین نقش را عوامل درونی دارند. تحقیقات روانشناسی را که نگاه کنیم می‌بینیم، آرامش... رضایت و موارد مشابه و در کل رضایتی که انسان می‌تواند از زندگی خود داشته باشد بیش از عوامل بیرونی به عوامل درونی و به سرمنشأ احساسات و رفتار فرد بستگی دارد که همانا افکار ماست. ما اگر امکانات ...
سعدی و تفکر جرم‌شناسانه در گلستان
شعر و نثر سعدی، شاعر شیرین‌سخن قرن هفتم همواره با پندی همراه است و دیدگاهش به مسائل اجتماعی را در خلال آن بیان کرده است. در این میان چشمه‌هایی از جرم‌شناسی را نیز می‌توان دید. جرم‌شناسی رشته‌ای است با قدمت نه‌چندان زیاد که علاوه بر موضوع جرم به ناهنجاری‌های اجتماعی نیز پرداخته است. رشته‌ای که اگرچه قدمت چندانی ندارد اما موضوعات مطرح در آن در طول تا یخ ذهن بشر زا به خود مشغول ساخته است.
موضوع کج روی و ناهنجاری‌های اجتماعی به این دلیل در جرم‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است که جزم معلول عواملی است که انحراف نیز یکی ...
[مبل راحتی]
تقابل دل و عقل
کثرت مجموعه‌های جدید تلویزیونی ساخته شده و به نمایش درآمده در سالیان اخیر که به حق دوران طلایی سریال سازی نامیده شده، در عمل منجر به نادیده گرفتن و عدم توجه به بسیاری از آثار فاخری می‌شود که در میان انبوه مجموعه‌های عامه‌پسند به فراموشی زودهنگام و ناعادلانه سپرده می‌شوند، در معرفی این شماره توجه خوانندگان عزیز را به اثری تماشایی محصول سال ۲۰۲۴ جلب می‌نمایم که برای دوست داران قصه‌های درام و تاریخی جالب‌توجه خواهد بود. مجموعه یاد شده در سایت‌های معتبر سینمایی نیز رتبه‌های بالایی را به خود اختصاص داده که ناشی از بازی‌های قوی و داستان زیبای ...
داستان آدم‌های خاکستری
همین چند سال پیش بود که برای دیدن فیلم بی‌همه‌چیز به کارگردانی محسن قرایی به سینما رفتم و همان روزها یادداشتی بر این فیلم نوشتم که امروز به زمان حال مقتضی‌تر به نظر می‌رسد. موضوع فیلم جذاب بود و رفته‌رفته با حل شدن در فیلم درمی‌یابیم که مشکلات تلخ اجتماعی جامعه‌ی خودمان را در فیلم به نظاره نشسته‌ایم، با کاراکترهایی نه سیاه و نه سفید، بلکه کاملاً خاکستری. فضای فیلم مربوط به سال‌های حکومت پهلوی و کاملاً نوستالژیک است.
لباس‌ها و گریم لی‌لی (هدیه تهرانی) در مقابل لباس‌های ساده مردم روستا از قبل این موضوع را مشخص کرده بود که ...
شاید فردایی برای تکرار نباشد
دسته‌های کلونی زیستی، از هر موجودی چه جانوری چه گیاهی به طرز عجیبی به هم پیوسته‌اند و برای بقا به هم نیازمند و گاهی مرگ می‌شود پایان زندگی یک کلونی دسته‌ای که تا قبل از این گروهی یک زندگی پیچیده داشته به یک‌باره از هم می‌پاشد و از بین می‌رود
درون این تصویر چه می‌بینید؟ آیا مرگ حرف اول را نمی‌زند؟ ماهیانی که از منشأ زندگی‌شان آب بیرون‌اند و بی‌آبی دلیل مرگشان شده شاید حیوانات بیش از آدمی به مرگ طبیعی می‌میرند
ما آدم‌ها خیلی بیشتر از هر موجود دیگری باعث مرگ همیم همیشه هم قرار نیست با اسلحه همدیگر را پاره‌پاره ...