ماهنامه فرهنگی، اجتماعی
سال دهم :: شماره هشتاد و دو :: آذرماه ۱۴۰۳
[سرمشق]
واقعیت تلخ پس از رویای شیرین
بیش از سه ماه از استقرار دولت مسعود پزشکیان می‌گذرد. خیلی‌ها به امید بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی به ایشان رأی دادند. در این که مسعود پزشکیان انسان صادقی است تردیدی وجود ندارد اما این که تا امروز مشکلات عدیده مردم سر جای خودش باقی مانده و گرانی‌ها بیشتر و بیشتر شده هم واقعیت تلخی است! علاوه بر آن شکاف بین دولت و مردم هم کمتر نشده که هیچ حتی جاهایی فشار روانی مضاعف شده است! جنگ روانی که برعلیه مردم به راه افتاده است آن هم از جانب عده‌ای که می‌دانند هیچ جایگاه مردمی ندارند! یکی از نمونه‌های بارزش ...
از دبستان تا ادبستان - بخش نوزدهم/ یادی از بعضی یاران روزنامه‌نگار (۱)
شبه‌خاطرات
این سلسله »شبه‌خاطرات» را به شیوۀ تداعی معانی نوشته‌ام. چیزی - از نظر ظاهر البته - شبیه به قصّه‌های مثنوی معنوی. بنا بر این؛ آن‌چه می‌خوانید واقعیّت محض نیست. «شبه‌خاطرات» است. آمیزه‌ای است از خاطرات نگارنده و تجربه‌هایی که در نیم قرن اخیر به دست آورده است. اگر دوست داشتید با نویسنده همسفر شوید، در این سیر و سفر شخصی، نشانه‌هایی از اوضاع و تحوّلات اجتماعی دهه‌های اخیر نیز خواهید یافت. در این نوشته‌ها برخی از نام‌ها را برای حفظ حرمت حریم خصوصی اشخاص؛ تغییر داده‌ام.
سائلی را گفت آن پیرِ کهن:
«چند از مردانِ حق، گویی سخن؟»
گفت: «خوش آید ...
نامه نوشتن چه سود چون نرسد سوی دوست...
ای نامه که می‌روی به سویش
از جانب من ببوس رویش
دیرزمانی از آن ایامی که در غربت، با نوشتن چند خطی بر روی کاغذ و ارسال آن برای عزیزان زندگی‌مان دلتنگی‌های خود را قابل‌تحمل می‌ساختیم سپری شده است. آداب نامه‌نگاری در گذر زمان رو به فراموشی است و به‌جز در مکاتبات اداری که فاقد هرگونه احساسی می‌باشند دیگر اثر مکتوبی از خیال‌پردازی و ابراز لطف و عشق و محبت مردمان عادی این روزگار به دیگران وجود ندارد.
از زمان آفرینش و ابداع خط تا دو دهه قبل، نوشتن نامه یکی از مرسوم‌ترین و لذت‌بخش‌ترین عادات بشری بود، جدایی آدم‌ها از یکدیگر با ...
[ادبیات]
نامه‌ها و جادوی کلمات
«نامه‌نگاری یعنی عریان کردن خویش در محضر اشباح، و این همان چیزی است که اشباح با ولع و آزمندی به انتظارش نشسته‌اند. بوسه‌های مکتوب به مقصد نمی‌رسند زیرا به مقصد نارسیده اشباح در میانهٔ راه آن‌ها را می‌نوشند» (از کتاب نامه‌هایی به میلنا، ترجمه سیاوش جمادی.)
این روزها وقتی آدم از نامه حرف می‌زند اولین چیزی که به ذهن می‌آید نامه‌های اداری است، چون دیگر کمتر کسی نامهٔ خصوصی می‌نویسد و با پست می‌فرستد. پیام‌ها به قولی سوار ابرهای اینترنتی می‌شوند و به دریافت‌کننده می‌رسند، حالا چه به شکل ایمیل باشد و چه به شکل پیام‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی یا ...
آن «نامه» که می‌رود به سویش
در نیمه دوم قرن پانزدهم میلادی کریستف کلمب دریانورد مطابق یافته‌های دانشمندان عصر مبنی بر کروی بودن سیاره زمین به قصد رسیدن به هند ا ز مسیر حرکت به سمت غرب اقیانوس اطلس با چند کشتی حرکت کرد اما به جای رسیدن به هندوستان به سواحل آمریکای مرکزی رسید و نادانسته قاره آمریکا را کشف کرد، در یکی از همین سفرهای چهارگانه‌اش به سواحل آمریکا کشتی‌اش در اقیانوس اطلس دچار حادثه شد و امیدی به زنده‌ماندن‌‌شان نبود. کریستف کلمب شرحی از وضعیت و گزارشی از اکتشافات جدیدشان برای دربار اسپانیا نوشت و نامه‌اش را درون یک بطری گذاشت و بس ...
کرمانیّات
یادداشت‌های کوتاهی که تحت عنوان «کرمانیّات» عرضه می‌شود، حاصل نسخه‌گردی‌های من است؛ نکاتی است که هنگام مرور و مطالعۀ کتاب‌ها و رساله‌های خطی و چاپی یا برخی مقالات می‌یابم و به نحوی به گذشتۀ ادبی و تاریخی کرمان پیوند دارد و کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
۵۱) نامه و شعری از شمس‌الدین حاجی طیّبی
موضوع این یادداشت، نامه و شعری است از شمس‌الدین حاجی طیّبی که در اواخر قرن هفتم در کرمان می‌زیست و آن را خطاب به نورالدین محمد زنگی نگاشته است. مأخذ نامه، مجموعه مکاتیبی است که نورالدین محمد زنگی فراهم آورده و شامل ۵۲ نامه است که عمدۀ ...
[سینما]
جنایت در قاب دوربین
در شمارۀ هشتاد و دوم ماهنامۀ «سرمشق»، به بررسی جایگاه سینمای «پلیسی-جنایی» ایران در دنیای امروز پرداخته‌ایم. این سینما باید با توجه به ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی خاصِ هر کشوری شکل بگیرد و داستان و شخصیت‌ها باید به واقعیت‌های اقتصادی و سیستم حکومتی نزدیک باشند. سینمای «پلیسی-جنایی» ایران به‌طور خاص، ایرانی‌سازی شده و بیشترِ لوکیشن‌ها در کلبه‌های متروکۀ کنار دریا، حمام‌های قدیمی و محله‌های فقیرنشین قرار دارند. در سال‌های اخیر، شاهد آثار سینمایی بوده‌ایم که اغلب حول یک خط داستانی مشخص می‌چرخند؛ مانند تعقیب محموله‌های مواد مخدر یا ماجراهای قاتلان و مقتولان گمشده. اگر چه جنایت در قشر ضعیفِ جامعه ...
دکوپاژِ مردانِ قدرت
کم نیستند کارگردان‌هایی که به نقد افراد و یا یک جامعه‌پرداخته‌اند، اما نقد افراد در قالب فیلم کار ساده‌ای نیست. به خصوص اگر نقد اصحاب قدرت باشد؛ چرا که این نقد، نیازمند جسارت، دانش و تجربۀ زیستۀ کارگردان در جامعۀ هدف است. یک فیلم‌نامۀ خوب و یک تدوین‌گر حرفه‌ای می‌توانند به فیلم غنای دو چندانی ببخشند، به شرط آن‌که کارگردانِ کاربلد قاب را درست بسته و دکوپاژ‌های درستی زده باشد. افزون بر داستان، نقدِ کارگردان در قدرت ِ نماهایی که به مخاطب نشان می‌دهد و دکوپاژی که می‌زند به چشم می‌آید.
با توجه به ماهیت هر جامعه‌ای و سطح آزادی بیان ...
ما هرگز نمی‌خوابیم
جرم و جنایت بیش از ۱۵۰ سال است که مبنای یک ژانر قرار گرفته است. این ژانر در طول تاریخِ خود عنوان‌های متفاوتی را برای طبقه‌بندی به خود دیده است، از نامی که «ادگارد آلن‌پو» بر این ژانر نهاد، یعنی «حکایت‌های استدلالی» تا «ادبیات معمایی»، «کارآگاهی» و «پلیسی» که در ابتدای قرن بیستمِ بین‌الملل به این ژانر اطلاق می‌شود. جنایت و برخی اوقات تجسس دربارۀ آن، محور این ژانر بوده است. در ابتدا، سعی بر مرور مختصری بر تاریخچه و نظریات این جریان ادبی و سپس مروری بر محوریت شخصیت «کاراگاه» دارم. ضمن بررسی ویژگی‌های داستان‌های «پلیسی» و «کارآگاهی»، به ...
[موسیقی]
کبّاده و میل و چرخ و موسیقی
حسین فردی متولد شهر قم، کارشناس و مدیر هتل، مدرس سازهای کوبه‌ای، مرشد و مربی ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی، عضو تیم ملی در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹
درود و سپاس برای شرکت در این گفت‌وگو. نخست از نحوه آشنایی خودتان با ورزش باستانی بفرمایید.
در ایام نوجوانی به همراه برادر زیر نظر مربی عزیز حاج حسین بی‌طرفان در رشته کشتی فعالیت خودم را آغاز کردم. در ادامه با شنیدن صدای ضرب و نوای دل‌انگیز مرشد سیدمحمد علی اسحقی علاقمند به ورزش زورخانه‌ای شدم و زیر نظر پیشکسوتان این عرصه تا به امروز خوشه‌چین آیین پهلوانی هستم.
ورزش باستانی به‌نوعی با آیین جوانمردان ...
طنینِ نوای غرب در شرق
موسیقی در مشرق‌زمین و فلاتِ ایران، ریشه‌ای چندین هزار ساله دارد. قدیمی‌ترین سندِ اجرای گروهی موسیقی در جهان نیز مربوط به فلات ایران است. یک مُهرِ گِلی متعلق به دوران ایلامی‌ها (هزارۀ چهارم قبل از میلاد) که حدود شصت سال پیش در چُغامیش نزدیک شهر دزفول در استان خوزستان کشف شد. در این مُهر، نقش چندین نوازنده (ساز چنگ، یک نوع ساز بادی و یک نوع ساز کوبه‌ای) و یک خواننده نمایان است. بر طبق این سند، می‌توان گفت که برای اولین بار در جهان، ریشۀ گروه‌نوازی و ارکستر در این آب و خاک شکل گرفته است اما به دلیل ...
شهری که کور شد
سالیانی پیش، ستمگری به شهر کرمان آمد و دستور داد تا همگان را کور کنند. شهری که آرام بود، آرامش‌اش را از دست داد. بسیاری در تاریخ و ادبیات به این موضوع پرداخته‌اند و روایت‌های مختلفی از این فاجعه به تحریر درآمده است. نقاشی‌ها و نمایش‌هایی نیز مستقیم و یا غیرمستقیم، این ستمِ بزرگِ تاریخی را روایت کرده‌اند، اما شاید کمتر کسی به فکر روایت چنین ظلمی با هنرِ موسیقی بوده است. شاید بتوان آلبوم موسیقی «شهرِکور» با آهنگسازی شهاب جعفری را نمونۀ خوبی از روایت این فاجعه با کلامِ موسیقیِ بی‌کلام دانست.
در ابتدای آلبوم، در قطعۀ نخست، با فضایی ...
[تئاتر]
تئاتر در نامه‌ها
نمایشنامه‌های نامه‌نگارانه (Epistolary Plays) نمایشنامه‌هایی هستند که از نامه‌ها، خاطرات یا سایر اشکال مکاتبات به‌عنوان وسیله اصلی روایت داستانی استفاده می‌کنند و جایگاه ویژه‌ای در تاریخ تئاتر دارند. این قالب نمایشی امکان بررسی شخصیت و روایت داستانی را به شیوه‌ای فراهم می‌کند که ممکن است با دیالوگ‌های سنتی امکان‌پذیر نباشد. استفاده از نامه‌ها و خاطرات در نمایشنامه، نوعی نزدیکی و صمیمیت را به نمایش می‌آورد که به مخاطب اجازه می‌دهد به‌طور مستقیم به دنیای خصوصی و احساسات شخصیت‌ها دسترسی پیدا کند. این سبک در طول تاریخ به‌ویژه در زمان‌ها و مکان‌هایی که ارتباط مستقیم بین برخی شخصیت‌ها ممکن یا مناسب ...
نقش‌مایه‌های درونی
در نمایشنامه هملت، نامه‌ها فراتر از ابزارهای ساده ارتباطی هستند؛ آن‌ها به واسطه‌هایی برای آشکارسازی، فریب و هشدار تبدیل می‌شوند که با ساختار داستان و کاوش در موضوعاتی همچون هویت، فریب و سرنوشت به‌شدت درآمیخته‌اند. اگرچه هملت نمایشنامه‌ای مملو از تک‌گویی‌ها و درونی‌ترین افکار است، شکسپیر با بهره‌گیری از نامه‌ها توانسته تعارضات درونی را به سطحی آشکار بیاورد و داستان را به‌گونه‌ای پیش ببرد که مملو از غافلگیری‌ها باشد. نامه‌های هملت به اوفلیا، نامه به هوراشیو و نیز نامه‌هایی که به پادشاه انگلستان ارسال یا از او دریافت می‌شود، عمق و لایه‌هایی به شخصیت‌ها افزوده و پرسش‌هایی درباره وفاداری، حقیقت ...
عشق، هنر و دلتنگی
نامه‌های رد و بدل شده بین آنتون چخوف، نمایشنامه‌نویس برجسته روسی و اولگا کنیپر بازیگر برجسته تئاتر هنری مسکو نگاهی کمیاب و صمیمی به رابطه پیچیده میان دو تن از تأثیرگذارترین چهره‌های تئاتر روسیه را فراهم می‌کند. این نامه‌ها نه‌تنها عواطف و چالش‌های عشق از راه دورشان را آشکار می‌کند، بلکه بازتاب‌دهنده مضامین عمیق‌تر آثار چخوف هستند: تقاطع‌های عشق، انزوا و تعلق هنری. این نامه‌ها که در سال‌های آخر زندگی چخوف نوشته شده‌اند، شکنندگی و پایداری عشق در برابر سختی‌ها را به تصویر می‌کشند و در عین حال غنای موضوعی نمایشنامه‌های او را نیز منعکس می‌کنند.
عشقی از راه دور:
نامه‌های میان ...
[هنرهای تجسمی]
راه رفتن روی لبۀ تیغ
«هادی حیدری» کارتونیست مطبوعاتی شناخته شده‌ای است که نیاز به معرفی ندارد؛ او در سال‌های اخیر در همۀ اتفاقات جامعه فعال بوده و هر بار با طرح‌هایش سریع‌ترین واکنش هنری را داشته و شاید کمتر کسی که طرحی از او ندیده باشد. خودش می‌گوید: «کارتونیست نباید منفعل باشد.» او که مصداق بارز این ادعا است هیچ‌وقت منفعل عمل نکرده و همیشه به قول خودش دست به قلم بوده است؛ او هنوز خود را هنرجو می‌داند، به کارتون و کاریکاتور از دبستان علاقه‌مند شده و کار حرفه‌ای خود را با مجلۀ «گل‌آقا» شروع کرده است. باور دارد که هنر ...
اخته شدن هنر اعتراضی ربطی به سانسور ندارد
این گفت‌وگو در ادامۀ گفت‌وگوی شماره هشتاد و یکم سرمشق است که با «پوریا جهانشاد» پژوهشگر «مطالعات شهریِ انتقادی و هنر معاصر» و مدیر گروه مطالعاتی «رخداد تازه مستند» در خصوص «هنر اعتراضی» و مباحث مرتبط با آن انجام شد؛ حرف زدن با او لذت خاصی دارد؛ بی‌مقدمه شما را دعوت به شریک شدن در این حسِ خوب می‌کنیم.
در شمارۀ قبل نمونه‌هایی از هنر اعتراضی را در سال‌های اخیر بخصوص ۱۴۰۱ بیان کردید؛ ولی خیلی از هنرمندان و صاحب‌نظران با شما موافق نیستند، این کنش‌ها دارای چه مشخصه‌هایی بودند که در آن تعریف قرار گرفته‌اند؟
اینکه خیلی از اهالی هنر ...
[تاریخ]
حافظ آسمانی و یاران و همتایان کرمانی
خواجه شمس‌الدین محمد، فرزند بهاءالدین ملقب به «حافظ» شیرازی، ازجمله پرفروغ‌ترین چهره‌های تاریخ شعر و ادب پارسی و یکی از نام‌آوران عرصه فرهنگ و ادب جهان به شمار می‌رود. مردی که آوازه شهرت او، مرزها را در نوردیده، تا آنجا که حتی «قدسیان گوئی که شعر حافظ از برمی‌کنند». بی‌گمان چنین فرزانه‌ای که اشعارش «همه بیت‌الغزل معرفت است» و جز درس اخلاق، کمال و معرفت نخوانده و زندگی را به دور از جاه‌طلبی، خودخواهی، حقد و حسد طلب کرده است، نمی‌تواند رفتار و گفتار ناستوده‌ای - به‌ویژه در خصوص همتایان نامدار خود - داشته باشد.
دیار کریمان و کرمان کهن، این ...
حیرت و عبرت (۴)
دغدغۀ همایونی
در بخش «حیرت و عبرت» این شماره، اشاره‌ای به تناقضات ناصرالدین‌شاه قاجار خواهیم داشت. پادشاهی که خود «ظل‌الله» می‌پنداشت و ازین رو بعضاً عباراتی می‌نگاشت و یا بر زبان می‌راند که با عملکردش، فرسنگ‌ها فاصله داشت.
او در نامه‌ای که به عالم بزرگ وقت کرمان، «آیت‌الله حاج‌آقا احمد مجتهد کرمانی» نگاشته است و گویا - با توجه به مفاد نامه - در جواب مطالبات این عالم مبنی بر توجه بیشتر به عدالت و احقاق حقوق متظلمین بوده است، در راستای اکرام و تجلیل از شأن و منزلت حاج‌آقا احمد و همچنین نشان دادن مراتب عواطف و مراحم خسروانه خویش نسبت ...
[جامعه ]
خشونت در خانه و آسیب‌هایش
در شماره قبلی سرمشق در گفت‌وگویی به تأثیرات آموزش‌های مهم به والدین برای فراهم کردن محیطی امن در خانه پرداختیم... بعد از انتشار آن شماره بود که دادگاه کیفری یک شهرستان کرمان مردی را به جرم قتل پسر نه ساله‌اش به زندان محکوم کرد. حالا شاید با اخباری که این روزها از خشونت‌های خانگی و همسرکشی و فرزندکشی و والدین کشی می‌شنویم خیلی جدی‌تر باید به این موارد پرداخته شود. گفت‌وگوی ما با دکتر افسانه ابراهیمی، روانشناس پیرامون همین موضوع بود. اینکه چه عواملی وضعیت فعلی را برای ما به وجود آورده است که با حجم بالایی از پرونده‌های ورودی ...
تعریف وضعیت‌های جدید
اطفال و نوجوانان نهال‌های به ثمر ننشسته جامعه که تحت تأثیر شرایط رشد می‌یابند و در بزرگسالی خود را به جامعه نشان می‌دهند. حمایت و وضعیت آن‌ها به دلایل مختلف بسیار حائز اهمیت است و شاید بتوان گفت رفتارهای کوچکی که از نظر افراد جامعه مهم نیست در رابطه با اطفال و نوجوانان اهمیت پیدا کند. خوشبختانه قانون جدید حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب ۱۳۹۹ دایره حمایت از ایشان را وسیع کرده است که اگرچه در جاهایی آرمانی به موضوع نگریسته است و ممکن است با وضعیت کنونی جامعه همخوانی نداشته باشد ولیکن اثرات مثبت خود را در بلندمدت ...
تابعیتِ قهرى یا غربزدگى؟!
در جلسه ۲۷ آبان ۱۴۰۳ مجلس شورای اسلامی، معاون حقوقی رئیس‌جمهور درخواستِ فوریت براى اصلاحِ قانون مشاغلِ حساس در بخشِ تابعیتِ قهرى را نمود كه موردِ اجابت قرار نگرفت اما موجب شد كه براى چندمین بار هیاهوى بحثِ مدیرانِ دو تابعیتی یا كسانى كه فرزندانشان تابعیتِ كشورِ دیگرى را دارند، داغ شود بحثى كه سابقه طولانى دارد.
در اوایلِ انقلاب شكوهمند اسلامى، بعضى افراد كه ادعاى آتشینِ غرب‌ستیزی داشتند مانند مرحوم خلخالى صحبت‌هایی جهتِ محدودیت و ممنوعیتِ مدیرانى كه به‌نوعی ارتباط با كشورهاى دیگر داشتند، مطرح می‌کردند.
یعنى كسانى كه یا مدت‌ها در كشورهاى دیگر سكونت داشته یا تحصیل می‌کردند یا كسانى ...
[مبل راحتی]
شیون بدون خستگی
«شیون» یا The Wailing شبه ترسناک ساخت کشور کره جنوبی است و این به تنهایی دلیل موجهی برای دیدن این فیلم به حساب می‌آید، زیرا کره جنوبی سابقه طولانی چشمگیر در ساخت فیلم‌های ترسناک دارد. این فیلم کمی بیش از دو ساعت و نیم طول می‌کشد، اما در واقع موفق می‌شود در طول این بازه زمانی جذاب و گیرا باقی بماند و شما را خسته نکند.
داستان درباره بیماری عجیبی است که در یک روستای کوچک در کره جنوبی شیوع پیدا می‌کند. این بیماری باعث ایجاد بثورات و تاول می‌شود و در نهایت فرد مبتلا را با خشم کور به کشتن ...
گربه‌ای رو پل
۱...همیشه که قرار نیست گربه روی شیروانی باشد بعضی وقت‌ها هم باید لم بدهد روی پلی با دو چشم سبز آتشین خیره شود به جوی آبی شاید موشی بی‌حواس بگذرد تا لقمه چپ گربه خان شود این گربه یکی از همان گربه‌های است که حالا در پارک نزدیک خانه دخترکی سر به هوا ول می‌چرخد دخترکی که از چرت نیم روزی اهالی خانه استفاده می‌کند و یواش و پاورچین می‌پرد توی پارک دنبال شیطنت و آتیش سوزاندن برای خودش خوش و خرم مشغول بازی ست که با شنیدن صدایی گوش‌هایش تیز می‌شود صدای میو‌میوی ضعیفی می‌آید یک بچه‌گربه ملوس و ...
گذر از جادۀ رویاها...
گذر از جاده‌های منتهى به رویاهایم را دوست می‌داشتم!
آن‌ها كه سبز بودند و نسیم خنك از میان درختانشان رقص‌کنان مشامم را می‌نواخت، مستیه عطر گل‌های سرخ باغچه‌های كوچك دو طرف راه، بوى مسحورکننده یاس خانه پدربزرگ كه آن‌هم سر جاده بود، جاده آرزوهاى كوچك و بزرگ، رویاهاى عجیب و یا خیلى هم عادى.
گاهى با خود می‌اندیشم اى كاش به جاى آسمان و ریسمان بافتن براى آنكه قرار بود و شاید هنوز هم هست كه رویایى را رخت حقیقت بپوشاند، دمى جاده را بهتر نگاه كرده بودم، شاید گل‌های زیباترى هم بودند و یا در آن راه‌های بارانى كه آب از ...