ماهنامه فرهنگی، اجتماعی
سال ششم :: شماره پنجاه و یکم :: شهریور ۱۴۰۰
[سرمشق]
انسان علیه زمین
سرمقاله
هیاهوی زیستن، تکاپو برای زندگی بهتر، شتاب برای زود رسیدن و... در کنار همه دغدغه‌های ریز و درشت و تلاشی که برای سرعت بخشیدن و به واقعیت رساندن رویاها از هر سو می‌بینیم، آرزوی داشتن امکانات بهتر، زندگی مرفه‌تر در دنیای متمدن امروز باعث شده روز به‌روز بر ظواهر زندگی بیشتر و بیشتر اهمیت بدهیم شاید یکی از آن‌ها، سوای نقشی که در کار و زندگی و کسب درآمد دارد تعداد خودروها و ماشین‌هایی است که روز به‌روز هم بر تعداد افزوده می‌شود! هر چند که نمی‌توان آن را مشخصه تمدن دانست این حجم استفاده از خودرو در حالی اتفاق ...
از طبیعت، در طبیعت
تا همین پنجاه سال پیش در کرمان و حتماً دیگر نقاط ایران و شاید جهان، سهم بهرهمندی از مواهب خدادادی طبیعت پیرامون بین انسان‌ها، حیوان‌ها و حتی گیاهان تقسیم شده بود؛ یعنی انسان‌ها در وسط محیط‌زیست، زیر درختان سبز و در قلب طبیعت در کنار حیوانات زندگی می‌کردند و فقط به سهم خود که گاه بیشتر از سهم حیوان‌ها و درختان بود، قناعت می‌کردند و سهم دیگر موجودات و مخلوقات را هم به رسمیت می‌شناختند.
انسانهای آن روزگاران طبق آموزهها و رسم پذیرفته شدهای که از اجداد خود به ارث برده بودند، برای اثبات دلیل تقسیمبندی عالم بین همه مخلوقات به ...
دغدغه‌ای که نداریم
یادداشت
همواره میان رشد و توسعه و حفظ محیط‌زیست چالش وجود داشته است. با مفهوم‌سازی توسعه پایدار در دهه‌های اخیر تلاش شده است با حفظ محیط‌زیست، ضمن بهره‌برداری از طبیعت، زیست بومی که در آن زندگی می‌کنیم برای نسل‌های بعد هم بماند و طبیعت آسیب کمتری ببیند.
فعالیت‌های صنعتی گرچه با خود رفاه، آبادانی و اشتغال و ثروت می‌آورد اما محیط‌زیست را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.
شرکت‌های کوچک و بزرگ تلاش می‌کنند راه‌هایی برای کم کردن آسیب‌ها پیدا کنند اما گاه حجم آلاینده‌ها چنان زیاد است که در عمل کار چندانی نمی‌شود انجام داد یا اینکه متأسفانه این فعالیت‌ها، مقطعی و ...
[سینما]
پشت درهای بسته
هرچه نوک قلم را بر سینۀ سپید کاغذ می‌کوبم؛ چیزی برای نوشتن به ذهنم نمی‌رسد. این را می‌گذارم پای انباشت ناگفته‌هایی که روی سینۀ پر از درد نگارنده، به زخم‌هایی کهنه و دلمه بسته و چرکین بدل گشته‌اند! گشودنِ درِ صندوقچۀ دل، پنجه کشیدن بر این زخم‌های دلمه بسته است. زخم‌هایی که سر باز کردن دوباره‌شان، نتیجه‌ای جز تازه شدن داغ دل‌هایی -که همیشۀ زمان سنگین‌اند- در پی نخواهد داشت. پس ناگفتن‌شان، به از گفتن‌شان است!
در شمارۀ پیشین ماهنامۀ «سرمشق»، نخستین از بخش پروندۀ فیلم «تک‌درخت‌ها» را به آینۀ نگاهتان پیشکش نمودیم. فیلمی که کمتر دیده شده و به همین ...
در جست‌وجوی تک‌درخت، تنهای فرامـوش‌شده!
بحث شکست خوردن و ندیده شدن فیلم‌های مهم سینمای ایران، حال، سال‌ها بعد از گذشت انقلاب ۵۷، داستان عجیب و جدیدی نیست. فیلم‌های مهمی بودند و هم چنان هستند که توسط افراد خلاقی ساخته شدند، اما به دلایل مشخص و نامشخص، دیده نشدند و نخواهند شد!
«تک‌درخت‌ها»، ساختۀ «سعید ابراهیمی‌فر»، یکی از فیلم‌هایی است که بعد از شنیدن آوازه‌اش از چند منبع موثق، به دنبال‌اش رفته و تصمیم گرفتم تا در مورد این فیلم شکست‌خورده، بیشتر بدانم. مهم‌ترین دلیلی که به من اشتیاق می‌داد تا در مورد این فیلم، تحقیقی داشتم باشم، این بود که فیلم، در شهر کرمان ساخته ...
«تک‌درخت‌ها» نمایش چهره‌ای ماندگار از کرمان
«تک‌درخت‌ها»، ساختۀ «سعید ابراهیمی‌فر»، یکی از فیلم‌های مهم، ولی شکست‌خورده‌ای است که در شهر کرمان ساخته شد. همین موضوع قابل اهمیت است تا به آن پرداخته شود. در این بخش از پروندۀ فیلم «تک‌درخت‌ها»، به سراغ یکی از بازیگران این فیلم رفتیم تا با او گفت‌وگویی داشته باشیم.
«سعید قرایی»، فوق‌لیسانس حقوق خصوصی، در دوران ابتدایی زندگانی، با اشتیاق خردسالی، در فیلم‌های مهمی چون «تیک‌تاک» (محمدعلی طالبی- ۱۳۷۲)، «ایران سرای من است» (پرویز کیمیاوی- ۱۳۷۷) و «تک‌درخت‌ها» ایفای نقش کرده و تجربۀ حضور در کنار بازیگران حرفه‌ای سینمای ایران را در کارنامۀ خود دارد. همین موضوع، باعث شد تا با سؤال‌های ...
[موسیقی]
موسیقی، زبان اقلیم
در مورد ارتباط موسیقی با اقلیم و محیط‌زیست گزافه نیست اگر بگوییم موسیقی حاصل مواجهۀ انسان با محیط‌زیست است یا حداقل در بدو پیدایش این‌چنین بوده است. خصوصاً موسیقی نواحی که هنوز هم این ویژگی، در ماهیت و ساختار آن وجود دارد. وقتی از اقلیم و محیط‌زیست صحبت می‌کنیم فقط از ساختار فیزیکی و متریال خانه و شهر و روستا حرف نمی‌زنیم بلکه از اتمسفر فرهنگی، اعتقادی و تاریخی آن منطقه هم سخن می‌گوییم. برآیند این شاخصه‌هاست که اقلیم و محیط‌زیست را می‌سازد. در انواع دیگر موسیقی هم ارتباط هنرمند با اقلیم امری ثابت و تعیین‌کننده است در کنار تأثیر ...
داستان موســیقی
موسیقی ایران در دوران مادها
همان‌گونه که پیش از این نیز گفته شد، نخستین مردمی که به ایران وارد شدند اقوامی بودند که خود را آریائی نامیدند. این اقوام که شاخه‌ای از نژاد هند و اروپائی بودند از آغاز قرن هفتم پیش از میلاد از شمال (کناره‌های دریای خزر( به فلات ایران مهاجرت کردند.
در نوشته‌های تاریخی آشور، مربوط به ۲۸۰۰ سال پیش، از دو گروه از قبایل ایرانی نام برده شده است: قوم ماد و پارس. آگاهی ما از تمدن مادها بیشتر برگرفته از کتیبه‌های هخامنشی، آشوری و بابلی است. نخستین اشاره به مادها، گزارشی مربوط به سرزمین پارسوا در کوه‌های ...
گیتار الکتریک و تبلچر
یادم می‌آید که مدتی پیش، فردی که نوازندۀ گیتار کلاسیک بود برای یاد گرفتن گیتار الکتریک نزد من آمد. درس آن روز را به او توضیح دادم و در نهایت تمرین‌ها را که با سیستم تبلچر در کتاب «تروی استتینا» آمده بود برایش اجرا کردم و قرار شد که برای هفتۀ بعد آن‌ها را تمرین و آماده کند. هفتۀ بعد به کلاس آمد. پوپیتر را جلویش گذاشت و کتاب را باز کرد. کتاب را نگاه می‌کرد و سعی می‌کرد تا هم‌زمان با خواندن تبلچر، تمرین را اجرا کند. کاری که من هیچ زمان انجام نداده بودم.
یک بار دیگر هم یک ...
[تئاتر]
در برکۀ خیال
وقتی دوستی به من گفت یادداشتی در دربارۀ تئاتر و محیط‌زیست بنویسم از همان زمان ذهنم درگیر این مسئله شد و سعی کردم در حد توان و وقتم به تحقیقی در این زمینه بپردازم. به جستجو در این موضوع پرداختم، اطلاعات خوبی کسب کردم، اما چیزی که شاید پیدا نکردم و ندیدم حرکت جدی برای موضوع از سوی اهالی تئاتر بود (البته این را هم بگویم منظور از محیط‌زیست همان است که در نخست به ذهن هر کس می‌آید و آن حفظ محیط‌زیست است و یا جلوگیری از تخریب محیط‌زیست توسط عملکرد غلط آدم‌ها) شاید این‌طور بگویم بهتر باشد که ...
این فضای تُهـی
پیتر بروک در کتاب خود با عنوان فضای خالی می‌گوید: من می‌توانم هر فضای خالی را انتخاب کنم و آن را یک صحنه بنامم؛ کسی از میان فضای خالی عبور کند و در حالی که شخص دیگری به او نگاه می‌کند. این همۀ آن چیزی است که برای یک اجرای تئاتری نیاز است.
فضا، کلیدی‌ترین نیاز برای به نمایش درآوردن هر اثر هنری فضا است. فضایی که دربرگیرندۀ سه عنصرِ اثر، مخاطب و مرزِ میان این دو است. گذر هرکدام از این دو، مخاطب یا اثر، از آن مرز می‌تواند هویت و کارکرد آن‌ها را دیگرگون کند و یا معنا و ...
اکـو-درام صدای طبیعت بر صحنه
اگرچه تئاتر پیشینه و میراثی انسانی و به‌مراتب قوی‌تر از ادبیات، رسانه و سینما دارد، اما در واکنش به مسائل زیست‌محیطی مانند تغییرات آب و هوا، انقراض گونه‌های حیوانی یا آلودگی و... به نسبت کند عمل کرده است. شاید بیشترین واکنش در برابر مسائل زیست‌محیطی در تئاتر -البته نه در تئاتر ایران- واکنش به مسئله گرمایش زمین باشد. اینکه گزاره «بین تئاتر و مسائل زیست‌محیطی شکافی پرناشدنی وجود دارد» چقدر می‌تواند درست باشد و اصلاً چرا این اتفاق افتاده جای بحث دارد، اما شاید پرسش‌های مناسب‌تر این‌ها باشند که؛ تئاتر در برابر و برای این مسائل چه کاری می‌تواند انجام ...
[هنرهای تجسمی]
مسئولانه زندگی کردن هنر می‌خواهد
شاید اگر چند سال پیش، از اهمیت حفظ محیط‌زیست و اثرات مخرب ساده‌ترین رفتارهای روزمرۀ خود بر آلودگی زمین و به هم زدن تعادل طبیعت که اثر مستقیمی بر زندگی تک‌تک ما دارد، می‌شنیدیم، کمتر آن را درک می‌کردیم؛ اما بحران‌ها و فجایعی که طی سال‌های گذشته با سرعت و شدت بیشتری، زندگی همۀ ما را تحت تأثیر قرار داده، ازجمله شیوع کرونا، معضل ریزگردها و خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، ما را به شکل دردناکی در معرض مستقیم آثار زیان‌آور و مرگ‌بار عملکردمان قرار داده است.
لباس ما زخمی بر تن زمین
در این شماره که «سرمشق» به محیط‌زیست پرداخته، در ...
مراقبت از زمین با طراحی مُـد پایدار
گفته می‌شود صنعت مد و تولید پوشاک به لحاظ زیست‌محیطی یکی از آلوده‌ترین صنایع جهان است. برخی از شرکت‌های تولیدکنندۀ پوشاک در کشورهای پیشرفته در تلاش‌اند که محصولات خود را در راستای اصول مد پایدار و وارد کردن کمترین آسیب به محیط‌زیست تولید کنند. با این وجود، بسیاری از شرکت‌های تولید انبوه و برندهای مطرح تولید پوشاک در سراسر جهان هنوز بزرگ‌ترین آسیب‌ها را به محیط‌زیست وارد می‌کنند. چند استراتژی برای رسیدن به مد سبز و پایدار وجود دارد؛ ازجمله تقاضا و تولید سفارشی در مقابل فَست‌فَشن‌ها و تولید انبوه، استفاده از شیوه‌های تولید سبز و پاک در فرایند تولید ...
هنر محیطی و بهبود رابطۀ انسان با طبیعت
در جهان امروز نیاز انسان به طبیعت و ضرورت حفظ آن بر کسی پوشیده نیست. واقعیت، دریچۀ سیاهی است که جهان شیفتۀ علم و خواسته‌های عجیب انسان امروزین، مقابل چشم نهاده است؛ جهانی که اسیر تکنولوژی و صنعت است و به تبع آن، طبیعت و منابعش لابه‌لای چرخ صنعت به نابودی می‌روند. در این میان باید دید رسالت هنر چیست؟ به‌راستی آیا زبان هنر، توان ورود به این نوع بحران‌ها که انسان معاصر دچارش شده را دارد یا خیر؟ هنرمندان تجسمی در دوره‌ها و جنبش‌های گوناگون هنری به‌وسیلۀ نقاشی روی بوم به اقتضای زمان به بیان مسائل پیرامون خود پرداختند؛ ...
[تاریخ]
بر این رواق زبرجد نوشته‌اند به زر...
اخیراً کتابی با عنوان «رواق زِبَر جَد» (تلاشگران پیشرفت کرمان ۱۴۰۰ ـ ۱۳۰۰ ش) به کوشش محسن جلال‌پور توسط نشر گویا منتشر گردیده است.
آن‌گونه که از محتوای کتاب و مقدمۀ آقای محسن جلال‌پور۱، سخن پژوهشگر مجموعه -آقای محمدمهدی ملک قاسمی۲- و یادداشت آقای علی‌اکبر عبدالرشیدی۳ مشخص می‌گردد، می‌توان این کتاب را در حوزۀ «تاریخ شفاهی» یا به تعبیری دیگر «تاریخ‌نگاری شفاهی» محسوب نمود. لذا قبل از پرداختن به معرفی و اشاراتی در خصوص این مجموعه، در راستای اشراف بیشتر خوانندگان محترم مجله و همچنین نکاتی که در ادامه گفته خواهد شد، اشاره‌ای مجمل به حوزۀ تاریخ شفاهی، محاسن و معایب ...
[فرهنگ]
اخـتیارِ پایان‌ناپذیر
بر این برنیامد، بسی روزگار
که بی دادگر شد، سر شهریار.
همی مردمی نزدا و خوار شد،
دلش بردۀ گنج و دینار شد
(شاهنامه، چاپ مسکو، جلد۲، ص ۶)
در گفتارهای پیشین، گذرا، دربارۀ «قدرت و چگونگی آن» سخنانی کوتاه نوشتم، ازآنجاکه موضوع خودکامگی و خودخواهی در نظام‌های حکومتی چون ضحاک و دیگران، با تکیه بر اهرم قدرت و به کلی بر پایه‌های زورمداری استوار می‌شود، و هم چنین از این روی که هرگونه برپایی برتری‌جویی بر دیگران در هر زمینه‌ای که باشد، نیازمند زیرساخت‌های قدرت‌مدارانه است، در ادامۀ بررسی جامعه‌شناسانۀ داستان ضحاک، ناگزیریم که به جامعه‌شناسی قدرت و شناخت علمی آن و چگونگی کارکردش ...
[جامعه ]
منشأ بیش از ۶۰درصد ریزݢردها داخلی است
چند سالی است شاهد تغییرات آب‌وهوایی و افزایش گردوغبار و ریزگردها در شهر کرمان هستیم. در ماه‌های گذشته هم شدت ریزگردها و آلودگی هوا، چند بار شهر کرمان را به تعطیلی کشاند. افزایش آلودگی هوا و بالا رفتن تعداد روزهای ناسالم شهر کرمان، اگر امروز جدی گرفته نشود و تا دیر نشده فکر اساسی برای حل معضل ریزگردها نشود، در آیندۀ نه‌چندان دور، ما را با بحرانی اساسی روبه‌رو خواهد کرد. تاکنون ۲۹ کانون فرسایش بادی در استان شناسایی شده. به گفتۀ مدیرکل محیط‌زیست استان کرمان، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی که موجب تنزل کیفیت آب در استان شده و ...
دنیا را برای صُلـح به مادران بسپارند
وقتی که صحبت از محیط‌زیست می‌شود همه ناخودآگاه یاد مناطقی می‌افتیم که محل زندگی و حیات جانوران و گیاهانی هستند که بودن‌شان به زمین معنا می‌دهد. طی سالیان گذشته و با و جود تغییرات اقلیمی و به هم ریختن اوضاع آب و هوایی کره زمین اهمیت این تصویر و و جود جانوران و گیاهان بیشتر نمایان می‌شود و اینکه هر یک از ما در مناطقی که زندگی می‌کنیم وظیفه‌ای بزرگ در حفاظت از محیط‌زیست داریم. گفت‌وگو با مطهره قریشی، رئیس اداره حفاظت از محیط‌زیس جیرفت در همین زمینه بود. وی تحصیلات زیست‌شناسی در مقطع کارشناسی ارشد دارد و پیش از ...
خسارتِ جبران‌ناپذیر
بر اساس آخرین گزارش مجمع جهانی اقتصاد، از میان ۵ ریسک اصلی موجود برای حیات بشر، ۴ ریسک مربوط به محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی است. در سال‌های اخیر تغییرات آب و هوایی و گرمایش جهانی، صدمات جبران‌ناپذیری را به برخی کشورها وارد کرده است. مطالعات نشان داده که منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، بیشترین خسارات و صدمات اقتصادی را از گرمایش جهانی متحمل خواهند شد درحالی‌که کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی کمترین خسارات را خواهند دید.
در ایران ازجمله استان کرمان شواهدی چون افزایش متوسط دما در کشور، کاهش بارش‌ها، افزایش تعدد و شدت حوادث زیست‌محیطی (مانند سیل و خشکسالی) نشان‌دهنده ...
[جُنگ]
اجـباری
دُشتیم زندگی خودمونه می‌کِردیم و سِرمون تو بال خودمون بود تا ایکه یه روزی از سِرِ کار به خونه رفتم و مادرم وَشم سِرِ هُج گِرُف که:
- حاشا و کلا می‌با دومات بِشی، مَ اِشنَفتم که هرکی دومات نِشه و ذاتی باشه از کشور بِدِرِش می‌کنَن مِنَم حساب کِردم شیش ماه دِگِه بیشتر وَخ نِداری بعدش سی سالِت بود می‌شه و اگر دومات نشِده باشی از کشور بِدِرت می‌کُنَن اووَخ مَ میبایه چه گورِمه بِکِنم. خندوئی کِردم و گفتم:
- قربون مادرم بشَم ای حرفا چیزه می‌زنی؟ حکما دِواسَر خود زنکا همسایه نشِستِن وَر دور هم سبزی پاک بکُنِن ای خبرا ...
گرما گرم فرهنگ جنوب
مقدمه
خانم دکتر ژیلا کاکاپور مدرس زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگر فرهنگ و ادبیات عامه و مدیرمسئول موسسه فرهنگی، هنری اقوام ایرانی کرمان که تألیفات و مقالات فراوانی در این حوزه دارند اخیراً مطالعه و بررسی طنز شفاهی در فرهنگ مردم فرهیخته جنوب استان را که از قدمتی دیرپا برخوردار است مورد بررسی و نقد نظر قرار داده‌اند. ضمن تشکر از ایشان به دلیل طولانی بودن، این تحقیقات ارزشمند را طی چند شماره در اختیار علاقه‌مندان این حوزه از فرهنگ و ادبیات قرار خواهیم داد
اشاره:
مردم جنوب کرمان که منطقه‌ای گسترده با خرده‌فرهنگ‌ها و گویش‌های متعدد سردسیری و گرمسیری، به خود اختصاص ...
اولین سوتی که زدم
جونم وَشتون بگه ما اَ هَمو موقع که لِنگ وَر زیر توپ می‌زدیم به داوری فوتبالم علاقه دوشتیم و همیشه یه سوتویی مَم وَر دستمون بود. بعد اَ اینم که فوتبالِ گذوشتیم کنار یه ده دوازده سالی تو مسابقات استانی قضاوت می‌کردیم. البته اولین مسابقه رسمی که قضاوت کردیم چار، پَن ثانیه بیشتر طول نکشید! حالُو چطو شده بود؟ سالای آخر دبیرستان یه رو ظهر خود مُتُل گازی پدرمون می‌رفتیم نون بستونیم که یکی اَ دبیرستانا رفسنجون مسابقه داخلی دوشتن و داورِ مسابقه دور کرده بود و هَنو نُومده بود سرِ زمین. نونوایی مَم کنار همین زمینو خاکی بود، همینکه ...