جستجو دربارۀ پیشینه استفاده از صورتک و چهره‌پردازی و شناخت ابزار مختلف آن را می‌توان در مراسم‌ و آیین‌های انسان‌های اولیه یافت که بر مبنای ترس‌ها، امیدها، لذایذ و پیروزی‌هایشان اجراهایی برای قبیله داشتند و یا برای ارتباط یا مواجهه با نیروهای ماورا طبیعی و ناشناخته از تغییر چهره خویش جهت انتقال پیام به اطرافیان یا مخاطبینشان استفاده می‌کردند.

در یونان باستان؛ تسپیس (Thespis) را مبتکر صورتک و چهره‌پردازی می‌دانند. زمانی که اولین بازیگران در قرن ۶ قبل از میلاد وارد صحنه تئاتر یونان شدند، چهره خود را با سرب سفید و یا دارچین قرمز و سایر مواد طبیعی آغشته می‌کردند. البته در آن زمان ساخت و استفاده از ماسک‌ها، یک راه‌حل عملی‌تر برای اجرای تئاتر بود زیرا نه‌تنها ماسک‌ها باعث می‌شدند بازیگر بتواند بیش از یک نقش را بازی کند، بلکه اندازه بزرگتر از معمول سبب دید بهتر تماشاگران از کاراکتر در آمفی‌تئاترهای بزرگ روباز یونان می‌شد و همچنین ویژگی‌های شخصیتی نقش را در ابعاد بزرگ نشان می‌داد و موجب می‌شد تا مخاطب نیز بتواند نقش بازیگر را بهتر درک کند.

اساسی‌ترین تغییرات در روند کاربرد گریم (چهره‌پردازی) در نمایش به قرن‌های ۱۶، ۱۷ و ۱۸ برمی‌گردد. در این زمان انواع تئاتر توسعه پیدا کرد، صحنه‌های نمایش از نظر ابعاد، شکل، نورپردازی و... متفاوت شد و همچنین تماشاگر به بازیگر نزدیکتر بود که همه این‌ها سبب نگاه تخصصی‌تر کارگردانان به هنر چهره‌پردازی برای بازنمایی بهتر آثارشان بود.

در این میان مهم‌ترین موضوع تحقیق و تفسیر ظرافت‌های درونی شخصیت‌های نمایش و بیان بیرونی احساسات، اندیشه‌ها و یا انواع تیپ‌های نمایشی با مواد و ابزار گریم توسط گریمور بود که در قرن ۲۰ و ۲۱ سبب نگاه تخصصی به مقوله «طراحی گریم» نمایش شد و آن را از اجرای گریم مجزا نمود زیرا تحقیق و پژوهش در لایه‌های زیرمتن و فرامتن نمایشی و تحلیل هوشمندانه شخصیت‌های نمایشنامه توسط طراح و نگاه عالمانه به درونیات کاراکتر است که مخاطب را با اثر نمایشی همراه‌تر می‌کند.

قابل ذکر است در طول نیمه اول قرن بیست و یک، هنر چهره‌پردازی از هنر آرایش به طور محسوسی مجزا شد و در مراحل طراحی تولید اثر نمایشی دارای جایگاه ویژه‌ای گشت. آنچه در هنر گریم در گذشته به عنوان حقوق و مسئولیت بازیگر (بازیگران یا کارگردانان خودشان مسئولیت طراحی و اجرای گریم را بر عهده داشتند) به شکل انفرادی مورد توجه قرار گرفته، دیگر تحت تأثیر طراحان، کارگردانان و هنرمندان هنر مدرن قرار داشت و به هنری انحصاری دارای ضوابط و حقوق خاص تبدیل شده بود. شرکت‌های بزرگ تئاتری، کارکنان کاربلد در زمینه گریم را به کار گرفتند که وظیفه آن‌ها اطمینان از اجرای هر گریم به‌صورت طراحی شده و سازگار با نقش بود. در کنار این‌همه اتفاق؛ رشد صنعت سینما توانست شرکت‌های تولید مواد آرایشی را ترغیب به ساخت مواد و ابزار تخصصی چهره‌پردازی کند مانند تولید انواع چسب که به پوست جلوه‌ای از پیری دهد، ساخت انواع کلاه‌های طاسی، ایجاد بینی‌های کاذب واقعی و انواع دیگر گوشت‌های اضافی یا تولید شکل‌های متفاوت خون مصنوعی و ریش و سبیل.

در پایان باید گفت با وجود ابزار و مواد به‌روز و تخصصی گریم و تغییر نگاه کارگردانان در جهت توجه و به‌کارگیری گریمورها در آثارشان؛ گریم یک هنر گسترده با زیرشاخه‌های بزرگ است. در واقع هنر یک گریمور یا چهره‌پرداز حرفه‌ای صرفاً به کار بردن انواع مواد و رنگ‌ها نیست بلکه لازم است تا ضمن تسلط و روزآمد کردن اطلاعات؛ چهره‌ای واقعی از کاراکتر را طراحی و اجرا نماید و منطبق با نظرات کارگردان کاراکتر درستی را در صحنه به تماشاگران نشان دهد. از همین رو در صورتی که کار گریم تئاتر به شکلی ناقص و غیرعلمی اجرا شود طبیعتاً می‌تواند اثرات نامطلوبی در اجرای تئاتر برای تماشاگران بر جا بگذارد.

انواع گریم تئاتر

۱. متعادل‌سازی

تشخیص و پوشاندن عیوب چهره، کوچک و بزرگ کردن اجزا‌ی صورت مانند بینی، چشم‌ها، ابروها و... با استفاده از تکنیک سایه و روشن و انواع آن.

۲. نا‌متعادل‌سازی

پیر و جوان کردن افراد، به وجود آوردن زخم و جراحت، کبودی، سوختگی، شکستگی، خال و تاول، ایجاد چهره‌ها‌ی کارتونی و عروسکی و... این نوع گریم، خود به دو نوع دو‌بعدی و سه‌بعدی تقسیم می‌شود.

۳. پروتز‌سازی

قالب‌گیری چهره با استفاده از تکنیک‌ها‌ی مختلف، ساخت انواع ماسک‌ها‌ی فانتزی، لاتکسی، پاپیه‌ماشه و شبیه‌سازی و ...

هرچند گریم از عناصر بسیار مهم در اجرای تئاتر است، اما در بیشتر موارد آخرین چیزی است که به آن فکر و توجه شده و شاید کمترین انرژی برای آن صرف می‌شود. وضعیتی که کمابیش در کل تئاتر ایران جاری است و قطعاً با وضعیت گریم در تئاتر جهان فاصله بسیاری دارد؛ با این حال، هنرمندان گریم (گریمورها) اغلب از جدی‌ترین و پیگیرترین هنرمندان تئاتر بوده و مدام در حال آموزش هستند و دانش خود را به روز می‌کنند.

با این مقدمه کوتاه، گفت‌وگوی مختصر ما با سه هنرمند گریم تئاتر کرمان را بخوانید.

مهدیه پورشعبان

از خودتان و سابقه فعالیت هنری‌تان برایمان بگویید.

من متولد ۱۳۵۳ هستم در کرمان. مدرک کارشناسی در رشته چهره‌پردازی دارم. سال ۷۱ دیپلم گرافیک گرفتم و در سال ۷۲ با گذراندن دوره‌های آموزشی سینمای جوان وارد هنر فیلمسازی، عکاسی و فیلمبرداری در موسسه سینمایی هنر هفتم شدم. سال ۷۸ آموزشگاه آزاد هنری «عصر هنر» را دایر کردم. همکاری‌ام را با موسسه سینمایی کیمیا در سال ۸۰ شروع کردم. به دلیل علاقه‌ای که به نقاشی و سینما داشتم، سال ۹۱ وارد رشته گریم سینما و تئاتر شدم و از سال ۹۸ مشغول به تدریس این رشته در هنرستان هنرهای زیبای دختران کرمان هستم. در این مدت با کارگردانان سینما و تئاتر در بخش گریم همکاری داشته‌ام.

به نظر شما در طراحی گریم یک نقش، تعامل طراح گریم با کارگردان و بازیگر به چه شکل است و چقدر این تعامل در طراحی شخصیت‌های نمایش مؤثر است؟

به روایت محمود ملکی (گریمور)؛ گریم، کارگردانی دوباره است. گریم، شخصیت را پردازش و آن را زنده می‌کند. گاهی بازیگران‌ با برخی گریم‌ها مشکل دارند و طراح گریم مجبور به تغییر آن‌ها می‌شود. از سوی دیگر، بازیگران خلاقی نیز هستند که به طراح گریم ایده‌های خلاقانه‌ای می‌دهند؛ اما به نظر من مهم‌تر از تعامل با بازیگر، طراح گریم باید با کارگردان در ارتباط مؤثر باشد. هنگام تحلیل نمایشنامه و شخصیت‌ها می‌تواند گفت‌وگوهای مؤثری بین کارگردان و طراح گریم صورت پذیرد. همچنین کارگردانانی که از هنر گریم سررشته دارند به طراحی گریم و تعامل با گریمور کمک بزرگی می‌کنند.

آیا به طراحی گریم در تئاتر توجه می‌شود؟ اگر جواب منفی است، دلیل این عدم توجه چیست؟

با توجه به کمبود منابع مالی در تئاتر، معمولاً کمترین هزینه برای گریم در نظر گرفته می‌شود، ولی کارگردانان انتظار دارند طراح گریم، بدون امکانات و مواد مرغوب بهترین گریم را اجرا کند، امری که اغلب ناشدنی است و نتیجه مطلوبی ندارد. این مشکل بزرگی در مسیر طراحی گریم تئاتر است که بر همه بخش‌های دیگر و اجرای اثر نیز تأثیر می‌گذارد و امیدوارم برای برطرف کردن آن تلاش شود. طراحان گریم و گریمورها کمترین حق‌الزحمه را در تئاتر دریافت می‌کنند‌ و متأسفانه گریم‌ جایگاه واقعی و در شأن خود را ندارد.

چه دلایل دیگری برای مسئله‌ای که گفتید، وجود دارد؟

گریم در تئاتر ایران در مرحله آخر توجه گروه‌های هنری قرار می‌گیرد. علاوه بر مسئله‌ای که گفتم، یکی از دلایل دیگر می‌تواند این باشد که در گذشته بازیگران خودشان گریم صورتشان را بر عهده داشتند و همچنان همان نگاه قدیمی جریان دارد. البته سعی می‌شود که امروزه به طراحی گریم تا حدودی اهمیت داده شود، به دلیل مطالعه و نگاه خلاقانه چهره‌پردازان. چه خوب است که یک طراح گریم در مورد دیگر شاخه‌های هنری که به گریم مربوط می‌شوند، آگاهی داشته باشد، به طور مثال در مورد هنرهای تجسمی، دوربین، نور و‌‌...

در کنار همه مسائل و مشکلات، جایگاه گریم در تئاتر کرمان را چگونه می‌بینید؟

همه مشکلاتی که گفتم در تئاتر کرمان هم وجود دارد، نمی‌خواهم تکرار کنم. هر چند در کنار این مشکلات، ما با مسائل دیگری نیز روبرو هستیم که مسیر هنر گریم در تئاتر در کرمان را ناهموارتر می‌کند، اما به نظرم تعامل گروه‌های هنری با طراحان گریم هرچند در آغاز راه، اما در مسیر واقعی است و چشم‌انداز خوبی دارد، البته اگر همچنان مشکلات مالی سبب دور شدن هنرمندان گریم از گروه‌های هنری نشود.

آرزو امیری‌پور

از خودتان و سابقه فعالیت هنری‌تان بگویید.

متولد ۱۳۷۰ در کرمان هستم. مدرک کارشناسی چهره‌پردازی سینما و تئاتر را دارم. از سال ۹۶ فعالیتم را در این رشته آغاز و تا الآن طراح گریم آثار سینمایی، تئاتری، فیلم کوتاه و موزیک ویدیو بوده‌ام.

درباره تعامل طراح گریم با کارگردان در روند خلق شخصیت‌های نمایش چه نظری دارید؟

گریم در تئاتر بسیار مهم و حائز اهمیت است، زیرا کامل‌کننده شخصیت و شخصیت‌پردازی است. گریم است که به همه یافته‌های متن جان می‌دهد. طراح گریم بر اساس تحلیل نمایشنامه، داستان آن، تم و موضوع نمایشنامه، شخصیت‌های نمایشی و کنش‌های آن‌ها طراحی و شخصیت‌پردازی می‌کند و تمام این مراحل در تعامل با کارگردان اتفاق می‌افتد. این ارتباط و تعامل اگر وجود نداشته باشد، به نظر من طراحی گریم، ناکامل خواهد بود. من تا به حال سعی کرده‌ام در تمام کارهایم این اصل را رعایت کنم و بیشترین همکاری و ارتباط را با کارگردان برای طراحی گریم شخصیت‌ها داشته باشم.

از نظر شما جایگاه گریم در تئاتر ایران در چه مرحله‌ای است؟

متأسفانه گریم در تئاتر هنوز به جایگاه اصلی خود نرسیده است. یکی از دلایل مهم این مسئله، کمبود بودجه و منابع مالی است. در تئاتر همیشه آخرین بودجه برای بخش گریم در نظر گرفته می‌شود و این واقعاً بر روند کیفی طراحی گریم اثر منفی دارد. بحث فقط دستمزد طراح گریم و گریمور نیست. وقتی نتوان برای مواد خوب هزینه کرد، نمی‌توان طراحی درست و مناسبی هم داشت.

جایگاه این هنر را در تئاتر کرمان چگونه می‌بینید؟

قطعاً اگر مشکلی در این زمینه در کشور است، در کرمان هم همان مشکلات هست و چه‌بسا در مواردی مشکلات بیشتری هم وجود داشته باشد. با این حال می‌توانم بگویم که اگر چه نگاه کارگردانان به طراحی گریم هنوز بسیار آماتوری است و به این هنر به عنوان بخش مهمی از جان‌بخشی به کاراکترها نگاه نمی‌کنند، اما نسبت به گذشته گریم در تئاتر کرمان به مسیر امیدوارکننده‌تری افتاده است و امیدوارم که این مسیر همچنان ادامه داشته باشد.

مریم ترشیزی

کمی از خودتان و سابقه هنری‌تان بگویید:

من متولد ۱۳۶۴ در کرمان و فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد هنرهای نمایشی هستم. نویسنده، بازیگر، کارگردان و گریمور سینما و تئاتر هستم. از سال ۱۳۹۳ تا کنون به آموزش گریم و ماسک در دانشگاه، هنرستان و آموزشگاه‌های کرمان مشغولم. طراحی و اجرای گریم بیش از ۱۰ اثر سینمایی و تئاتری را به عهده داشته‌ام. گواهینامه تخصصی گریم سینما و تئاتر از سازمان فنی حرفه‌ای کشور و گواهینامه دوره‌های تخصصی و مختلف چهره‌پردازی سینما و تئاتر از آموزشگاه پارسیان تهران و آموزشگاه گریم تخصصی محتشم تهران را دارم. به مدت ۴ سال مدیر آموزشگاه هنرهای نمایشی پژوهان (فرهنگ گستر) بودم.

اگر بازیگر با تکنیک‌های گریم آشنایی داشته باشد برای گریمور بهتر است؟

قطعاً جواب من این است که بازیگر از گریم سررشته داشته باشد، اما خیلی دخالت نکند و به طرح‌های تأیید شده گریمور توسط کارگردان اعتماد کند. اظهارنظر و دخالت بیش از اندازه بازیگران روند گریم را با تنش و چالش‌های بی‌ثمر مواجه می‌کند. مثلاً بازیگرانی داریم که فقط می‌خواهند روی صحنه زیبا جلوه کنند یا بازیگرانی که اجازه تغییر شکل ابرو یا موهایشان را نمی‌دهند. البته استثناهایی هم هست. مثلاً بازیگران خلاق و منعطفی هم هستند که نظر و ایده خود را بدون پافشاری بر اجرای آن می‌دهند و بعد از بررسی توسط کارگردان مشخص می‌شود بهترین طرح از سوی خود بازیگر داده شده است.

آیا وضعیت گریم در اجراهای کرمان را مطلوب می‌دانید؟

جواب این پرسش به یک بله یا خیر ختم نمی‌شود. گاهی خوب است گاهی نه. تمام این جواب بستگی به میزان پولی است که در یک پروژه تئاتر قرار است پیاده شود. پول نباشد، مواد نامطلوب است، گریمور ناکارآمد می‌آورند، اجراهای گریم ضعیف است و... معضل بعدی هم که باید حتماً بیان شود عدم اعتماد کارگردانان به طراحان گریم است. معمولاً کارگردانان یا خودشان طراحی می‌کنند، چه‌بسا خواسته‌های غیرمعقول که فقط با افترافکت‌های سینمایی قابل اجراست از گریمور می‌خواهند و با کمترین هزینه، بهترین اجرا را از گریمور می‌خواهند. این نگاه متأسفانه همچنان در بین کارگردانان کرمانی رواج دارد.

آیا تاکنون تلاشی برای تشکیل کارگروه و یا تشکلی تخصصی برای گریم در کرمان با حضور گریمورهای کرمانی داشته‌اید؟

اتفاقاً این ایده‌ای بود که داشتیم و برایش تلاش کردیم و قدم‌های مثبتی نیز برداشتیم. از سال ۱۳۹۵ این تصمیم با حدود ده نفر از گریمورهای کاربلد، باتجربه و تحصیل‌کرده کرمانی گرفته شد که منجر به انتخاب من به‌عنوان مدیر انجمن شد و با یاری دوستان هنرمند گریمورم عنوان «انجمن تخصصی گریم کرمان» را برای این تشکل برگزیدیم. به مدت یک سال برگزاری منظم جلسات برای رسیدن به یک ثبات شغلی و مالی را بر عهده داشتیم. متأسفانه کرونا باعث پراکندگی آن گروه خوب شد. البته به طور مجازی با همه این دوستان در ارتباط هستیم، اما تعدادی از اعضا گروه را ترک کردند و یا بنا بر شرایط زندگی به شغل دیگری روی آوردند.

معیار شما برای انتخاب یا معرفی گریمور به‌عنوان همکار در یک پروژه فیلم و تئاتر چیست؟

زیاد اتفاق می‌افتد که کارگردانان یا مدیران تولید فیلم و تئاترهای مختلف با من برای معرفی یک گریمور تماس می‌گیرند. معیار من تجربه و تخصص هر گریمور در تعامل با موضوع طرح آن اثر هنری است. مثلاً گاهی کارگردانان، گریم جوان‌سازی می‌خواهند یا گاهی گریم فانتزی و یا گریم معمولی و متعادل، همه این‌ها را در نظر می‌گیرم و سپس فردی را با شناخت و تجربه تکنیکال در راستای اهداف کارگردان معرفی می‌کنم. معمولا اگر فرد در زمینه خواسته‌های کارگردان، تجربه کمی داشته باشد حتماً از قبل به کارگردان این اخطار را می‌دهم و اگر قبول کرد معرفی می‌کنم.

بزرگترین خواسته‌ای که به عنوان مدرس گریم از دانشجویان و هنرجویان خود در طول سال‌های تدریس داشته‌اید چیست؟

شاید خنده‌دار به نظر برسد اما همیشه اولین و مهمترین درسی که داده‌ام رعایت نظافت و همچنین ادب در برخورد با بازیگر است که متأسفانه کمتر رعایت می‌شود. جای تأسف دارد دیدن گریمورهایی که از لحاظ تکنیک و دارا بودن ابزار گریم غنی هستند، اما اخلاق حرفه‌ای ندارند یا از شستن قلم‌مو و ضدعفونی کردن ابزارشان سر باز می‌زنند. از آنجایی که در پروسه تئاتر یا فیلم آخرین نفری که با بازیگر قبل از اجرا ارتباط دارد گریمور است باید آرامش و احترام بازیگر حفظ شود و محیط بی تنشی در اتاق گریم برایش ساخته شود. از طرفی روزهای طولانی و یا ساعت‌های زیاد گریم چهره بازیگر، همیشه او را در معرض خطر جوش صورت یا سالک یا اگزما و... قرار می‌دهد پس رعایت تمیزی در ساعت‌ها و روزهای اجرا برای خود گریمور هم حصول به اجرای گریمی راحت‌تر و کم‌چالش‌تر است؛ اما کافی است بر اثر عدم رعایت نظافت در گریم، صورت بازیگر خشکی یا اگزما بزند، کار خود گریمور نیز برای پوشاندن خشکی سخت می‌شود.

اگر حرف دیگری مانده، می‌شنویم؟

دوستان و همکاران عزیز تئاتری‌ام با همکاری انجمن هنرهای نمایشی کرمان جهت راه‌اندازی مجدد کارگروه گریم استان کمک و یاری برسانند، به کار، هنر و خلاقیت گریمورهای کرمانی اعتماد کنند، در برآورد هزینه‌های گریم درک متقابل داشته باشند و بدانند هزینه خوب برای گریمور خوب و مواد خوب یعنی کارگردانی مجدد کاراکترها با جان‌بخشی اثربخش و تأثیرگذاری بیشتر.

بی‌تردید وجود رشته دانشگاهی گریم و چهره‌پردازی در ۱۰ سال گذشته در دانشگاه علمی و کاربردی کرمان تأثیر شگرفی در رشد هنر چهره‌پردازی در استان کرمان و حتی استان‌های اطراف داشته و حضور دانشجویان مستعد با نگاه علمی به مقوله رنگ‌شناسی، زیباشناسی، تاریخ هنر و تاریخ نمایش و تمرین انواع گریم به‌صورت آکادمیک، گام‌های مؤثر و مفیدی در فرایند توجه کارگردانان به این هنر به‌عنوان شغلی مجزا و تخصصی داشته است.

به‌واسطه رشد آموزش این رشته در دانشگاه و آموزشگاه‌های هنری و مطالعه و خوانش نمایشنامه‌های مهم جهان، تماشای فیلم‌های برتر جشنواره‌ها، تحلیل و تفسیر بازیگری شخصیت‌های مهم تاریخ توسط دانشجویان و هنرجویان و همچنین آموزش روش صحیح طراحی گریم برای رسیدن به نقش توسط اساتید متخصص هنرهای نمایشی که دارای مهارت چهره‌پردازی هم بودند؛ تحولات مهمی در هنر چهره‌پردازی کرمان به وجود آمده که توانست میان آرایشگران با چهره‌پردازان نمایشی مرز حرفه‌ای و مشخصی تعیین کند.

وجود تک‌درس ماسک و گریم در هنرستان هنرهای زیبا دخترانه و دانشگاه باهنر کرمان برای هنرجویان رشته‌های نمایش، از دیگر نقاط قوتِ کشف استعدادهای این هنر و نیز آشنایی بهتر بازیگران و کارگردانان با حوزه گریم در اجراهای نمایشی‌شان است.

از مهم‌ترین تغییراتِ مؤثر آموزش این رشته در دانشگاه و آموزشگاه‌های کرمان می‌توان به شناخت و تمرین موارد زیر (چند مثال آورده شده است) توسط گریمورها و نگاه تخصصی به هر جزئی مهم از کل فرایند گریم اشاره کرد:

مطالعه و آشنایی با انواع ادبی و خوانش نمایشنامه‌های به‌روز دنیا توسط گریمور. این کار در ارائه شناسه‌های چهره‌پردازی از قبیل ملیت و خلق و خوی شخصیت به او یاری می‌رساند.

چهره‌پرداز لازم است از رنگ‌شناسی، ترکیب‌بندی و نورپردازی در صحنه اطلاعاتی در اختیار داشته باشد که با وجود هنرجویان مستعد و علاقمندِ گریم این امر توسعه یافته است.

تسلط به شناخت آناتومی چهره با آموزش مستقیم نقاشی و طراحی. شناخت اعضا و عضلات صورت می‌تواند در طرح و چهره‌ای که چهره‌پرداز باید به بازیگر بدهد نقش اساسی ایفا کند. چه‌بسا زیبایی‌های یک نقش با ارائه حرکات چهره و میمیک خاص شخصیت باشد و ممکن است که یک لبخند یا حرکتی عصبی گونه به دلیل یک گریم غیرحرفه‌ای بر بخشی از صورت تأثیر مورد نظر خود را از دست بدهد.

اشتباه رایج آن است که گمان می‌شود وسایل آرایش می‌توانند جایگزین وسایل و مواد مورد استفاده در چهره‌پردازی هنری شوند که این دو کاملاً از هم متفاوت است. شناخت و تمرین با وسایل به‌روز گریم یکی از موارد خوب اجرای گریم توسط گریمورهای آموزش دیده در کرمان است.

تحقیق و یادگیری انواع سبک‌ها و مکاتب هنری

شناخت تفاوت‌های گریم سینمایی با تئاتری و مدلینگ. به عنوان مثال گریمور باید بداند فاصله‌ای بین تماشاچی و بازیگران وجود دارد که حداقل آن به ۲ متر می‌رسد که در مقایسه با سینما و تلویزیون فاصله زیادی است (با توجه به این‌که تصویری که تماشاگر ردیف‌های انتهایی از صحنه می‌بیند، با صحنه‌ای که بیننده ردیف‌های نخست با آن روبروست، بسیار تفاوت دارد!)

شایان ذکر است اعتماد کارگردانان کرمانی به علم و تجربه گریمورها از یک سو و تأمین مالی دستمزد و خرید مواد گریم از سوی دیگر می‌تواند نقش بسزایی در رشد همه جانبه این هنر داشته باشد. امروزه اعتماد وجود دارد، اما متأسفانه کمبود شدید بودجه‌های مالی در حوزه نمایش سبب دور شدن گریمورها از این هنر و سوق دادن ایشان به سمت سالن‌های آرایش برای جبران هزینه‌های مالی‌شان داشته باشد که این اتفاق در یک سال اخیر آسیب‌های محسوسی در اجرای نمایش‌ها داشته که یکی از این آسیب‌ها بازگشت طراحی گریم توسط کارگردان و اجرای آن توسط بازیگر مانند گذشته است. این یعنی عقب‌گرد!