نظری به کتاب «کرمان در نگارخانه تاریخ»

«کرمان در نگارخانۀ تاریخ»، مجموعه‌ای است مصوّر و دربرگیرندۀ بخش‌هایی از تاریخ کرمان در دورۀ قاجاریه و پهلوی. مجموعه‌ای که به تعبیری، از هر عكس آن می‌توان نقبی به تاریخ، فرهنگ، آداب و رسوم، سیاست، تجارت، اقتصاد و ... بیش از یک سده اخیر این دیار زد. دیاری كه در نشیب و فرازهای متعدد اعصار و قرون و در رویارویی با مهاجمان، بارها تا مرز اضمحلال و نابودی پیش رفته، اما هر بار ققنوس‌وار از میان لهیب آتش جنگ و فنا، تولّد و حیاتی دیگر یافته است.

اما در ادامۀ انتشار کتاب «عکس‌های قدیم کرمان» - مشتمل بر عکس‌های کرمان در دوره قاجاریه، در سال ۱۳۹۰ ش (۲۰۱۱ م.) و خوشبختانه اتمام تمامی ۵ هزار نسخۀ منتشر شده و مهم‌تر از همه، استقبال همشهریان محترم و علاقه‌مندان، از دو سال پیش، انتشار عکس‌های کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی را آغاز و در این رابطه، افزون بر عکس‌هایی که در اختیار داشتیم، با اغلب خاندان‌های قدیمی کرمان ارتباط برقرار شد و توانستیم از تصاویر آنان، اسکنی دریافت کنیم. همچنین با مراکز آرشیو عکس در داخل ایران چون مرکز اسناد و عکس دانشگاه تهران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و ... و همچنین مؤسساتی در خارج از ایران و به‌ویژه انگلستان که تصاویری از کرمان در ادوار قاجاریه و پهلوی داشتند، مذاکراتی صورت گرفت و توانستیم از این طریق مجموعه‌ عکسی قابل توجه فراهم نماییم.

در تدوین مجموعه سعی بر آن بود تا علاوه بر ارائه عکس، متناسب با موضوع و حال و هوای هر عکس، توضیحاتی مختصر و در عین حال مفید، به‌صورت زیرنویس داده شود تا خوانندگان مجموعه ضمن لذت بصری از تصاویر قدیمی کرمان، اطلاعاتی جدید نیز حاصل نمایند.

البته از آنجایی که هدف از انتشار این مجموعه، ضمن تهیۀ آلبومی از عکس‌های کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی، گامی جهت ثبت و حیات ماندگارِ باقی‌ماندۀ عکس‌های تاریخی کرمان و به تعبیری، بازگو کردن تاریخ کرمان در این ادوار به صورت مصور بوده است، لذا توجه و عنایتی به پیشینۀ عکاسی کرمان نبوده است. چراکه این مهم در مجموعه «عکس‌های قدیم کرمان» و مقاله‌ای در «فصلنامه کرمان» و همچنین به صورت مشروح، مفصل و فنی توسط دوست فرهیخته‌ام آقای عباس افضلی ننیز در کتاب «تاریخ عکاسی کرمان» منتشر گردیده است.

همان‌گونه که ذکر شده، مبنای کار این کتاب بر اساس عکس‌های کرمان در ادوار قاجاریه و پهلوی اول و دوم است. در همین راستا برای آن که یک خط سیر منطقی برای خوانندگان و بینندگان کتاب ایجاد شود، کتاب به ۹ بخش تقسیم گردیده است که عبارتند از:

۱. اماکن؛ در این بخش سعی بر آن بوده است تا حد امکان سیما و هویت شهر کرمان در گذشته به تصویر کشیده شود. که با توجه به بضاعت موجود، عكس‌هایی از بنا‌ها و آثار تاریخی و محله‌های شهر آورده‌ شده است. بی‌شک این عكس‌ها می‌تواند مورد توجه قرار گیرند، چرا كه تعداد زیادی از این ابنیه و مكان‌ها، در طول یک سدۀ اخیر، یا به كلی از بین رفته‌اند (همچون: عمارت ناصری، برج و باروی شهر قدیم كرمان، دروازه‌های شهر و ...) و یا به مرور زمان، دچار آسیب و یا تغییر و تحولات زیادی شده‌اند (چون: قبه سبز، مسجد جامع، مسجد ملك و ...).

از جمله عکس‌های این بخش می‌توان به: دروازه‌های شهر کرمان، برج و باروها و خندق‌های اطراف شهر، نمایی از شهر و حومه شهر چون یخدان‌ها، قبرستان عمومی، منطقه زریسف (مقبره مشتاقیه یا سه گنبدان، قلعه دختر، بیمارستان نوریه، کنسولگری انگلیس، بیمارستان مرسلین، گنبد جبلیه و ... اشاره نمود.

۲. تصاویر «حکام و استانداران کرمان»، در این بخش، عکس‌هایی از حکام کرمان از دوره قاجاریه و از مقطعی که صنعت عکاسی وارد ایران شده، تا استانداران دوره جمهوری اسلامی به ثبت رسیده و البته تلاش بر آن بوده در زیرنویس عکس هر حاکم دوره قاجاریه و یا استاندار دوره پهلوی، ضمن معرفی اجمالی، به اهم اتفاقات و اقدامات آن دوره نیز شود.

۳. رویدادها، مراسم و اجتماعات کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی، بخش بعدی است و سعی گردیده‌ با توجه به بضاعت موجود و تا حد امکان، علاوه بر گذاشتن عکس‌هایی از برخی حوادث و وقایع رخ داده در منطقه، با توجه به موضوع و شخصیت‌های حاضر در هر عکس، توضیحات کوتاهی نیز ارائه گردد همچون: دومین شورش شال‌بافان کرمانی، لشكركشی امیر اعظم جهت دفع سلاطین عشره، مراسم عاشورا در دوره قاجاریه، سفر نخست رضاشاه به کرمان، واقعه کشف حجاب، قتل احمد یزدان‌پناه (دیلمقانی)، آغاز به کار کمیته جنگل قائم، کودتای ۲۸ مرداد و غیره تا تظاهرات مردمی در اواخر حکومت پهلوی و واقعۀ حمله به مسجد جامع کرمان و ...

۴. «شخصیت‌های مذهبی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کرمان در ادوار قاجاریه و پهلوی»، بخش دیگر مجموعه است و عکس افراد در عرصه‌های مختلف که هرکدام نقشی مؤثر و قابل توجه در مسائل مختلف کشور و منطقه داشته‌اند آورده شده است. البته سعی بر این بوده در زیرنویس عکس‌ها، به صورت مجمل اشاره‌ای به اقدامات و فعالیت‌ها نیز شود.

در این بخش همچنین تصاویر اغلب شخصیت‌های فرهنگی و ادبی کرمان در عرصه‌های تاریخ‌نگاری، روزنامه‌نگاری، شعر، نویسندگی، اجتماعی، ادبی، ورزشی و ... آورده شده است و در انتها نیز، تصاویری از شخصیت‌های معروف غیر کرمانی گذاشته شده است که به واسطۀ حضور و اقداماتشان در کرمان، اعم از عملکرد مثبت یا منفی، از اشتهاری برخوردار هستند همچون: ژنرال سایکس انگلیسی، یا دکتر دادسن، زنده‌یادان حسین فروغ، یا مهندس علیرضا افضلی‌پور و یا حتی عکس‌هایی از محمدعلی آرشام.

۵. عکس‌هایی از «بازار، حرف، صنایع و شخصیت‌های اقتصادی و تجاری کرمان»، بخش پنجم است که در آن، تصاویری از بازار و بازارچه‌های محله‌های شهر، عکس‌هایی از کارگاه‌های قالی‌بافی، اصناف و پیشه‌وران مختلف، همچنین تصاویری از فعالان اقتصادی و تجّاری کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی آورده شده است.

۶. «مدارس و مراکز آموزشی کرمان»، از جمله بخش‌های کتاب است که در آن، تصاویر مکتب‌خانه‌ها، مدارس انگلیسی‌ها در کرمان همچون: مدرسه پسرانه مرسلین و یا دوشیزگان اتحادیه انگلیسی، مدرسه ملی نصرت، سعادت، مدارس زرتشتیان، مدرسه احمدی ادب، بهمنیار، شاهپور و غیره و همچنین عکس‌ تعدادی از رؤسا و دبیران معروف کرمان آورده شده است.

۷. «نیروهای نظامی‌ و انتظامی کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی»، بخش بعدی است، با این توضیح که در دوره قاجاریه، نیروهای نظامی حاضر در ایالت کرمان متشکل از چهار نیرو بود: نیروهای نظامی حکومتی، نیروهای نظامی وابسته به دولت انگلستان، یا همان پلیس جنوب (اس پی آر) در منطقه، نیروهای نظامی همراه برخی از حکام و تفنگچیان خوانین و ایلات و عشایر منطقه.

۸. «نظری به زندگی مردم در دوره قاجاریه و پهلوی، عنوان بخش هشتم مجموعه است و در این بخش عکس‌هایی از زندگی مردم کرمان در دوره قاجاریه و پهلوی گذاشته و به موضوعاتی چون: طبقات اجتماعی (مرفه، متوسط و ضعیف)، پوشاک و لباس مردان و زنان اقشار مختلف جامعه کرمان به ویژه در دوره قاجاریه، مراسم عروسی عشایر و ایلات، تصاویری از قنات به عنوان مظهر وجود و حیات کرمان و ... پرداخته شده است و بی‌شک علاوه بر حظ بصری می‌تواند منبع خوبی نیز برای محققین و پژوهشگران عرصه‌های تاریخ، جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی، معماری و ... نیز محسوب شود.

۹. بخش آخر مجموعه هم نظری به سیستان و بلوچستان در دوره قاجاریه است. چراکه بخش‌هایی از استان سیستان و بلوچستان فعلی در دوره قاجاریه، جزو ایالت کرمان محسوب می‌گردید. حتی در دوره پهلوی اول نیز بعد از اصلاح تقسیمات کشوری و تقسیم ایران به ۱۰ استان که ‌ایالت کرمان به استان هشتم تغییر نمود. با این حال، استان هشتم مشتمل بر شهرستان‌های کرمان، بم، بندرعباس، خاش و زابل بود، لذا در این مقطع زمانی نیز هنوز بخش‌هایی از مناطق سیستان و بلوچستان، جزو کرمان محسوب می‌گردید.

اما نکته قابل توجه فارغ از این که مجموعه دربرگیرندۀ تمامی عکس‌های مرتبط با کرمان نبوده و بی‌شک می‌تواند سنگ بنای اولیه باشد، باید بگویم، هدف از تدوین و انتشار این مجموعه، ثبت تاریخ عکاسی کرمان نبوده، چرا که این کار تا کنون - در حد قابل قبولی - انجام شده است، بلکه سعی بر آن بوده با جمع‌آوری عکس‌های مختلف کرمان در ادوار قاجاریه و پهلوی، علاوه بر تهیۀ آلبومی از عکس‌های مرتبط با کرمان و اشاراتی به مسائل مختلف کرمان با بهره‌گیری از عکس‌های موجود، محققان و پژوهشگران نیز بتوانند جهت استناد بیشتر تحقیقات و کتاب‌های خود بتوانند از این مجموعه استفاده کنند.

نمایندگان کرمان در مجلس شورای ملی و مجلس سنا

پس از معرفی اجمالی کتاب «کرمان در نگارخانه تاریخ»، در راستای اطلاع و آشنایی بیشتر خوانندگان محترم مجله، بخشی از قسمت «شخصیت‌ها» که مربوط به تصاویر و معرفی نمایندگان کرمان در ۲۴ دورۀ مجلس شورای ملی و ۷ دورۀ مجلس سنا را تقدیم می‌نماییم.

اولین دوره مجلس شورای ملی بعد از پیروزی مشروطیت، از سال ۱۲۸۵ ش (۱۳۲۴ ق/ ۱۹۰۶ م.) آغاز و تا دوره بیست و چهارم و سال ۱۳۵۷ ش (۱۳۹۸ ق/ ۱۹۷۸ م.) - پیروزی انقلاب اسلامی - ادامه داشت. همچنین ادوار اول تا پنجم مجلس شورای ملی در دورۀ سلطنت قاجاریه بود و در همین مجلس پنجم بود که نمایندگان، رأی به انقراض قاجاریه و روی کار آمدن سلطنت پهلوی دادند. از دوره پنجم تا آخرین روزهای دوره دوازدهم، مقارن با سلطنت پهلوی اول (رضاشاه) بود و ادوار سیزدهم تا بیست و چهارم نیز مقارن با سلطنت پهلوی دوم (محمدرضا پهلوی) بود.

ذکر این نکته هم ضروری است که عمر مجالس اول تا هجدهم، فقط دو سال بود و از این زمان به بعد تا پایان دوره بیست و چهارم مجلس، به ۴ سال افزایش یافت.

- دوره اول

مجلس اول از ۱۲ مهر ۱۲۸۵ (۱۷ شعبان ۱۳۲۴ ق/ ۵ اکتبر ۱۹۰۶) آغاز و تا به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف روسی و به دستور محمدعلی شاه قاجار در ۲ تیر ۱۲۸۷ (۲۳ جمادی‌الاول ۱۳۲۶/ ۲۳ ژوئن ۱۹۰۸) ادامه داشت.

از آنجایی که در اولین دوره مجلس، هنوز احزاب در ایران به صورت رسمی تشکیل نشده بودند، انتخابات مجلس بر اساس جایگاه اجتماعی افراد و به صورت طبقاتی انجام شد و از بین شش گروه: ۱. شاهزادگان و درباریان ۲. روحانیون ۳. اشراف و اعیان ۴. تاجران ۵. ملاکین ۶. اصناف، افرادی جهت حضور در اولین دوره مجلس انتخاب شدند.

در اولین دورۀ مجلس شورای ملی، شش نفر از کرمان به اسامی آقایان: مهدی بحرالعلوم۱ (پسر آخوند ملا محمدجعفر ته باغ لِلِه‌ای)، میرزا هدایت الله شمس‌الحکما۲ (برادر ناظم‌الاسلام کرمانی)، شیخ محسن قاجار (پسر حاج محمدرحیم خان ابراهیمی)، آقا نصرالله معاون‌التجار، شیخ یحیی احمدی۳ (پسر آیت‌الله حاج‌آقا احمد مجتهد)، محمدعلی کرمانی و میرزا حسن کرمانی۴ (حسن چرب) در مجلس اول حضور داشتند.

- دوره دوم

دومین دوره مجلس از ۲۴ آبان ۱۲۸۸ (۳ ذی‌قعده ۱۳۲۷/ ۱۵ نوامبر ۱۹۰۹) تا ۳ دی ۱۲۹۰ (۵ محرم ۱۳۳۰/ ۲۵ دسامبر ۱۹۱۱) که به دلیل التیماتیوم دولت روسیه تزاری تعطیل گشت، ادامه داشت، اما به واسطۀ قهر کرمانی‌ها با مجلس، باعث شد تا افرادی غیر کرمانی به عنوان نماینده در مجلس حضور داشته باشند.

این دوره از مجلس که برخلاف دورۀ قبل، از طبقات مختلف انتخاب شدند، به روش غیرمستقیم و دو مرحله‌ای به مجلس راه یافتند، از کرمان آقایان: حاج میرزا یحیی دولت‌آبادی (نویسنده کتاب حیات یحیی)، شیخ مهدی نجم‌آبادی (پسر شیخ هادی نجم‌آبادی) و شاهزاده دکتر حیدر میرزا (پسر شاهزاده حشمت‌الدوله) حضور داشتند.

- دوره سوم

این دوره مجلس پس از سه سال فترت از ۱۴ آذر ۱۲۹۲ (۷ محرم ۱۳۳۲/ ۵ دسامبر ۱۹۱۳) توسط احمدشاه قاجار افتتاح و تنها پس از یک سال فعالیت در ۲۳ آبان ۱۲۹۴ () به دلیل شدت گرفتن جنگ جهانی اول، تعطیل گشت.

در این دوره نمایندگان کرمان در مجلس عبارت بودند از آقایان: اسماعیل‌خان اعتبارالسلطنه۶ از بم، رستم‌خان رفعت‌الدوله۷ از جیرفت، عبدالوهاب مؤیدالاسلام (مؤید احمدی)۸ از رفسنجان، شیخ محمدحسین سیرجانی (شیخ‌الملک)۹ از سیرجان و شیخ یحیی احمدی و محمدعلی خان آصف‌الممالک۱۰ از کرمان.

- دوره چهارم

این دوره از مجلس پس از فترت طولانی و پر اغتشاش (۵ سال و ۷ ماه و ۸ روز) چون جنگ جهانی اول و ...، در اول تیر ۱۳۰۰ ش (۱۶ شوال ۱۳۳۹/ ۲۲ ژوئن ۱۹۲۱) کار خود را آغاز و تا ۳۰ خرداد ۱۳۰۲ (۸ ذی‌قعده ۱۳۴۱/ ۲۱ ژوئن ۱۹۲۳) به کار خود ادامه داد.

نمایندگان کرمان در دوره چهارم مجلس عبارت بودند از: میرزا مرتضی هروی و میرزا محمد حسین‌خان آصف‌الممالک از کرمان، محمد شریعتمدار از رفسنجان، عبدالله عدل اسفندیاری از بم و رستم‌خان رفعت‌الدوله از جیرفت. البته نماینده سیرجان در ابتدا بر عهدۀ حسن مشارالملک بود، اما بعد از عزل وی، آقا میرزا شهاب بقایی بدین سمت انتخاب گردید.

- دوره پنجم

این دوره که از مهم‌ترین ادوار مجلس محسوب و مهم‌ترین رخداد آن نیز، تغییر سلطنت از خاندان قاجار به پهلوی بود، در پنجم بهمن ۱۳۰۲ (۱۹ جمادی‌الثانی ۱۳۴۲/ ۲۶ ژانویه ۱۹۲۴) افتتاح و در ۲۲ بهمن ۱۳۰۴ (۲۹ رجب ۱۳۴۴/ ۱۱ فوریه ۱۹۲۶) به کار خود پایان داد.

نمایندگان کرمان در دوره پنجم عبارت بودند از: میرزا حسین‌خان سردار نصرت از جیرفت، میرزا شهاب‌الدین بقایی از رفسنجان، میرزا عطاءالله عطاءالملک روحی از سیرجان، میرزا اسماعیل‌خان امیراحتشام از بم و میرزا محمدعلی‌خان آصف‌الممالک از کرمان. البته بعد از فوت میرزا محمدعلی‌خان آصف‌الممالک، شیخ فرج‌الله به جای وی از کرمان به مجلس رفت.

- دوره ششم

این دوره از مجلس که مقارن با اولین دورۀ زمامداری پهلوی اول بود، از ۱۲ تیرماه سال ۱۳۰۵ (۲۴ ذی‌حجه ۱۳۴۴/ ۴ جولای ۱۹۲۶)، آغاز و تا ۲۲ مرداد ۱۳۰۷ (۲۶ صفر ۱۳۴۷/ ۱۳ آگوست ۱۹۲۸) ادامه یافت.

نمایندگان کرمان در این دوره عبارت بودند از: میرزا حسن‌خان ابراهیمی۱۲؛ مختارالملک: بم، سردار نصرت: رفسنجان، عطاءالملک روحی: جیرفت، میرزا مرتضی هروی۱۳: کرمان و احمد بدر نصیرالدوله۱۴: سیرجان.

- دوره هفتم

این دوره از مجلس از تاریخ ۱۹ مهر ۱۳۰۷ (۲۶ ربیع‌الثانی ۱۳۴۷/ ۱۱ اکتبر ۱۹۲۸)، آغاز و تا اول آبان ۱۳۰۹ (۳۰ جمادی‌الاول ۱۳۴۹/ ۲۳ اکتبر ۱۹۳۰) ادامه داشت.

در این دوره میرزا حسن‌خان مرآت اسفندیاری؛ مرآت‌السلطنه۱۵ از سیرجان، دکتر مهدی ملک‌زاده۱۶ از بم، عطاءالملک روحی از جیرفت، میرزا محمدعلی‌خان امیرابراهیمی (نصرت‌الممالک دوم) ۱۷ از رفسنجان و محمود دبستانی۱۸ و عبدالوهاب مؤید احمدی از شهر کرمان در مجلس حضور داشتند.

- دوره هشتم

این دوره در ۲۴ آذر ۱۳۰۹ (۲۴ رجب ۱۳۴۹/ ۱۵ دسامبر ۱۹۳۰) آغاز و تا ۲۴ دی ۱۳۱۱ (۱۷ رمضان ۱۳۵۱/ ۱۴ ژانویه ۱۹۳۲) ادامه داشت. نمایندگان کرمان در این دوره مجلس عبارت بودند از: محمود دبستانی و مؤید احمدی: کرمان، عطاء‌الملک روحی: جیرفت، محمدعلی امیرابراهیمی: رفسنجان، دکتر مهدی ملک‌زاده: بم و دکتر محمدخان شیخ (احیاءالملک)۲۰: سیرجان.

- دوره نهم

دوره هشتم مجلس شورای ملی در ۲۴ اسفند ۱۳۱۱ (۱۸ ذی‌قعده ۱۳۵۱/ ۱۵ مارس ۱۹۳۳) آغاز و تا ۲۴ فروردین ۱۳۱۴ (۱۰ محرم ۱۳۵۴/ ۱۳ آوریل ۱۹۳۵) ادامه داشت.

در این دوره تقریباً قریب به اتفاق نمایندگان کرمان این دوره، در ادوار دهم و یازدهم نیز از همان حوزه انتخابی حضور داشتند و عبارت بودند از: دکتر ملک‌زاده: بم، عطاءالملک روحی: جیرفت، محمدعلی امیرابراهیمی: رفسنجان، حسن‌خان مرآت اسفندیاری: سیرجان و محمود دبستانی: کرمان. البته تنها تفاوت دوره نهم و دهم مجلس این بود که مؤیداحمدی در دوره نهم از شهر کرمان به مجلس رفت و در دوره دهم، حسن توانا (قزوینی) جایگزین او شد و او از حوزه انتخابی شهرکرد به مجلس راه یافت.

- دوره دهم و یازدهم

دوره دهم مجلس از ۱۵ خرداد ۱۳۱۴ (۴ ربیع‌الاول ۱۳۵۴/ ۵ ژوئن ۱۹۳۵)، فعالیت خود را آغاز نمود و در تاریخ ۲۲ خرداد ۱۳۱۶ (۲ ربیع‌الثانی ۱۳۵۶/ ۱۱ ژوئن ۱۹۳۷) به پایان راه خود رسید و دورۀ یازدهم نیز، از ۲۰ شهریور ۱۳۱۶ (۵ رجب ۱۳۵۶/ ۱۰ سپتامبر ۱۹۳۷)، آغاز و تا ۲۷ شهریور ۱۳۱۸ (۴ شعبان ۱۳۵۸/ ۱۸ سپتامبر ۱۹۳۹) به کار خود ادامه داد.

همان‌گونه که ذکر شد اغلب نمایندگان دور نهم، در ادوار دهم و یازدهم قبل نیز در این دوره حضور داشتند که عبارت بودند از: دکتر مهدی ملک‌زاده: بم، عطاء‌الملک روحی: جیرفت، محمدعلی‌خان ابراهیمی: رفسنجان، حسن‌خان مرآت اسفندیاری: سیرجان، محمود دبستانی و حسن توانا (قزوینی): کرمان.

- دوره دوازدهم و سیزدهم

دورۀ دوازدهم مجلس شورای ملی از ۳ آبان ۱۳۱۸ (۱۲ رمضان ۱۳۵۸/ ۲۵ اکتبر ۱۹۳۹) فعالیت خود را شروع و تا ۹ آبان ۱۳۲۰ (۱۰ شوال ۱۳۶۰/ ۳۰ اکتبر ۱۹۴۱) ادامه داشت و دورۀ سیزدهم نیز از ۲۲ آبان ۱۳۲۰ (۲۳ شوال ۱۳۶۰/ ۱۲ نوامبر ۱۹۴۱) تا ۱ آذر ۱۳۲۲ (۲۵ ذی‌قعده ۱۳۶۲/ ۲۲ نوامبر ۱۹۴۳) ادامه داشت.

نمایندگان کرمان در دوره دوازدهم و سیزدهم نیز همان افراد دو دورۀ قبل بودند، با این تفاوت که در دور دوازدهم، به جای حسن توانا، سید محمد هاشمی۲۱، از شهر کرمان انتخاب شد و در مجموع این افراد به مجلس دوازدهم و سیزدهم راه یافتند: دکتر مهدی ملک‌زاده: بم، عطاءالملک روحی: جیرفت، محمدعلی ‌خان امیرابراهیمی: رفسنجان، حسن‌خان مرآت اسفندیاری: سیرجان، محمود دبستانی و سید محمد هاشمی: کرمان

- دوره چهاردهم

دوره چهاردهم مجلس شورای ملی از ۶ اسفند ۱۳۲۲ (۱ ربیع‌الاول ۱۳۶۳/ ۲۴ فوریه ۱۹۴۴) تا ۳۱ اسفند ۱۳۲۴ (۱۷ ربیع‌الثانی ۱۳۶۵/ ۲۰ مارس ۱۹۴۶) ادامه داشت.

در دورۀ چهاردهم مجلس، تنها دو نمایندۀ جدید به جمع دیگر نمایندگان چند دورۀ قبلی کرمان در مجلس افزوده شدند و بدین ترتیب نمایندگان کرمان در این دوره عبارت بودند از: لطفعلی رفیعی۲۲: بم، عطاءالملک روحی: جیرفت، محمدعلی ‌خان امیرابراهیمی: رفسنجان، مرآت اسفندیاری: سیرجان، سید محمد هاشمی و سید مصطفی کاظمی۲۳: کرمان

- دوره پانزدهم

پانزدهم دورۀ مجلس از ۲۵ تیر ۱۳۲۶ (۲۷ شعبان ۱۳۶۶/ ۱۶ جولای ۱۹۴۷)، لغایت ۶ مرداد ۱۳۲۸ (۲ شوال ۱۳۶۸/ ۲۷ جولای ۱۹۴۹) فعالیت داشت.

از نکات قابل توجه در دوره پانزدهم مجلس شورای ملی، خانه‌تکانی اساسی بود که در نمایندگان استان کرمان به وجود آمد و بدین واسطه نمایندگانی جدید، جایگزین افرادی شدند که چندین دوره (از کرمان، رفسنجان، بم، جیرفت و سیرجان) در مجلس حضور داشتند. نمایندگان کرمان در این دوره عبارت بودند از: دکتر مظفر بقایی کرمانی۲۴ و مهندس سید احمد رضوی۲۵: کرمان، علی‌اکبر سالار بهزادی (سالار اسعد)۲۶: بم، سلیمان ضیاء ابراهیمی (ضیاءالواعظین)۲۷: جیرفت، مهدی معین زاده باقری۲۸: رفسنجان و عبدالله عدل اسفندیاری (عدل‌السلطان)۲۹: سیرجان،

- دوره شانزدهم

این دوره مجلس از ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ (۲۱ ربیع‌الثانی ۱۳۶۹/ ۹ فوریه ۱۹۵۰)، آغاز و تا ۲۹ بهمن ۱۳۳۰ (۲۲ جمادی‌الاول ۱۳۷۱/ ۱۹ فوریه ۱۹۵۲) ادامه داشت.

دورۀ شانزدهم مجلس به دلیل طرح قرارداد گس - گلشائیان و ... با حساسیت و تنش‌های زیادی همراه بود و از نکات قابل توجه این که نماینده دوم شهر کرمان انتخاب نشد و تنها دکتر مظفر بقایی هم به‌رغم آن که از شهر کرمان، کاندید شده بود، اما در نهایت از تهران به مجلس راه یافت و دیگر نمایندگان کرمان در این دورۀ مجلس عبارت بودند از: دکتر احمد ناظرزاده کرمانی۳۰: سیرجان، زین‌العابدین سالار بهزادی۳۱: بم، ابوالحسن صدر میرحسینی۳۲: جیرفت و مهدی معین زاده باقری: رفسنجان.

- دوره هفدهم

دوره هفدهم مجلس شورای ملی که بی‌شک یکی از مهم‌ترین ادوار کشور و مجلس بود و تنها ۸۱ نماینده به مجلس راه یافتند و برخی حوزه‌های مهم چون: اصفهان، مشهد، شیراز، سنندج، ساری و ... نماینده‌ای نداشتند، دکتر محمد مصدق (دو نوبت) و احمد قوام به نخست‌وزیری منصوب، قیام ۳۰ تیر حادث شد و ... از ۷ اردیبهشت ۱۳۳۱ (۲ شعبان ۱۳۷۱/ ۲۶ آوریل ۱۹۵۲) بازگشایی و در ۲۸ آذر ۱۳۳۲ (۱۲ ربیع‌الثانی ۱۳۷۳/ ۱۸ دسامبر ۱۹۵۳) به فرمان محمدرضا پهلوی منحل شد.

نمایندگان کرمان در این دوره عبارتند بودند از: مهندس سید احمد رضوی۳۳ و دکتر مظفر بقایی کرمانی: شهر کرمان، بهرام مجدزاده۳۴: رفسنجان، محمدابراهیم شاپوری۳۵: جیرفت و دکتر احمد ناظرزاده کرمانی: سیرجان. البته چون مظفر بقایی از کرمان و هم تهران، کاندید شده بود، به‌رغم کسب رأی از کرمان، به عنوان نمایندۀ تهران در مجلس حضور داشت.

- دوره هجدهم

این دوره مجلس که به تعبیری آخرین دورۀ دو سالۀ مجلس بود، از ۲۶ فروردین ۱۳۳۳ (۱۲ شعبان ۱۳۷۳/ ۱۵ آوریل ۱۹۵۴)، آغاز و تا ۲۶ فروردین ۱۳۳۵ (۵ رمضان ۱۳۷۵/ ۱۵ آوریل ۱۹۵۶) به کار خود ادامه داد.

در این دوره نمایندگان کرمان در مجلس عبارت بودند از: مهدی معین‌زاده باقری: رفسنجان، زین‌العابدین سالار بهزادی: بم، سید جلال‌الدین شادمان۳۷: جیرفت، محسن مرآت اسفندیاری۳۸: سیرجان و یدالله ابراهیمی۳۹: شهر کرمان.

البته انتخاب دوره هجدهم در کرمان همراه با تنش‌ها و درگیری‌های زیادی بود، چرا که در انتخابات، افرادی چون دکتر مظفر بقایی، فریدون بهمنیار، حسن معاصر و ... نیز کاندیدا بودند که بعد از اتفاقات و درگیری‌های بسیار، در نهایت با تبعید بقایی و برخی از یارانش، کشته شدن چند نفر، عزل دو استاندار و یک سرپرست استانداری و ... لقمان نفیسی و یدالله ابراهیمی انتخاب شدند؛ اما در نهایت، لقمان نفیسی قبل از تصویب اعتبارنامه‌اش در مجلس، استعفا داد و یدالله ابراهیمی به عنوان تنها نمایندۀ شهر کرمان به مجلس رفت.

- دوره نوزدهم

دوره نوزدهم که در واقع، اولین دورۀ چهار سالۀ مجلس شورای ملی محسوب می‌گردد، از ۱۰ خرداد ۱۳۳۵ (۲۰ شوال ۱۳۷۵/ ۳۰ مه ۱۹۵۶) شروع به کار نمود و تا ۲۹ خرداد ۱۳۳۹ (۱۴ ذی‌حجه ۱۳۷۹/ ۹ ژوئن ۱۹۶۰) ادامه داشت.

نمایندگان کرمان در دورۀ نوزدهم عبارت بودند از: مجید ابراهیمی۴۰ و امان‌الله عامری۴۱: شهر کرمان، زین‌العابدین سالار بهزادی: بم، سید جلال‌الدین شادمان: جیرفت، مهدی معین‌زاده باقری: رفسنجان و محسن مرآت‌اسفندیاری: سیرجان. البته گویا به واسطه فوت مهدی معین‌زاده باقری در این دوره، چندی کرسی رفسنجان بدون نماینده ماند و جلال‌الدین شادمان نیز علاوه بر نمایندگی جیرفت، کارپرداز مجلس نیز بود.

- دوره بیستم

این دوره مجلس که از ۲ اسفند ۱۳۳۹ (۵ رمضان ۱۳۸۰/ ۲۲ فوریه ۱۹۶۱) آغاز شد، در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ (۱۳ ذی‌قعده ۱۳۸۰/ ۹ مه ۱۹۶۱) و بعد از وقوع رخدادهایی و استعفای شریف‌امامی از نخست‌وزیری، به درخواست نخست‌وزیر جدید، علی امینی و به دستور محمدرضا پهلوی منحل شد.

در دوره بیستم مجلس که برای اولین بار، شهرستان بافت هم دارای نماینده‌ای شد، این افراد به مجلس راه یافتند: مجید ابراهیمی و ابوالحسن صدر میرحسینی: کرمان، محسن مرآت اسفندیاری: سیرجان، جلال‌الدین شادمان: جیرفت، زین‌العابدین سالار بهزادی: بم، محمود بهمنیار: رفسنجان و محمدحسین اژدری۴۲: بافت.

- دوره بیست و یکم

دوره بیست و یکم مجلس شورای ملی از ۱۴ مهر ۱۳۴۲ (۱۷ جمادی‌الاول ۱۳۸۳/ ۶ اکتبر ۱۹۶۳) آغاز و تا ۱۳ مهر ۱۳۴۶ (۳۰ جمادی‌الثانی ۱۳۸۷/ ۵ اکتبر ۱۹۶۷) ادامه داشت، برای اولین بار شش زن به مجلس راه یافتند که یکی از آنان، نماینده بافت بود.

نمایندگان کرمان در این دوره عبارت بودند از: ملک منصور اسفندیاری۴۳ و محمدعلی محدث زاده۴۴: کرمان، حسن شفیعی پور کرمانی۴۵: رفسنجان، سید ضیاءالدین شادمان۴۶: جیرفت، سید امان‌الله اولیاء۴۷: بم، محمدعلی نوربخش۴۸: سیرجان و نزهت نفیسی۴۹: بافت.

- دوره بیست و دوم

این دوره از مجلس شورای ملی از ۱۴ مهر ۱۳۴۶ (۱ رجب ۱۳۸۷/ ۶ اکتبر ۱۹۶۷)، آغاز و تا ۹ شهریور ۱۳۵۰ (۹ رجب ۱۳۹۱/ ۳۱ اوت ۱۹۷۱) ادامه داشت.

نمایندگان کرمان در دورۀ بیست و دوم عبارت بودند از: دکتر غلامرضا خیراندیش۵۰ و محمدعلی محدث زاده: کرمان، ملک منصور اسفندیاری: سیرجان، عبدالوهاب عترت۵۱: جیرفت، سید امان‌الله اولیاء: بم، احمد رفیعی۵۲: رفسنجان و محمدباقر بهرام‌زاده ابراهیمی۵۳: بافت.

- دوره بیست و سوم

این دوره از مجلس شورای ملی از ۹ شهریور ۱۳۵۰ (۹ رجب ۱۳۹۱/ ۳۱ اوت ۱۹۷۱)، آغاز و تا ۱۶ شهریور ۱۳۵۴ (۳۰ شعبان ۱۳۹۵/ ۷ سپتامبر ۱۹۷۵) ادامه داشت.

نمایندگان کرمان در بیست و سومین دورۀ مجلس شورای ملی عبارت بودند از: محمدعلی محدث‌زاده و علی‌اصغر مظهری کرمانی۵۴: شهر کرمان، احمد رفیعی: رفسنجان، سید امان‌الله اولیاء: بم، سید ضیا رضوی۵۵: جیرفت، نصرالله منتظری۵۶: سیرجان و عاطفه بیژن امیرابراهیمی۵۷: بافت.

- دوره بیست و چهارم

این دوره از ۱۷ شهریور ۱۳۵۴ (۱ رمضان ۱۳۹۵/ ۸ سپتامبر ۱۹۷۵) آغاز و تا روز قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، یعنی ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ (۱۳ ربیع‌الاول ۱۳۹۹/ ۱۰ فوریه ۱۹۷۹) ادامه داشت.

در آخرین دورۀ مجلس شورای ملی - که تعداد نمایندگان شهر کرمان به ۳ نفر افزایش یافته بودند - نمایندگان کرمان عبارت بودند از: علی‌اصغر مظهری کرمانی و ملک‌منصور اسفندیاری و مظفر جندقی۵۸: شهر کرمان، نصرالله منتظری: سیرجان، حسین تجدد۵۹: رفسنجان، جلال پارسا مطلق۶۰: جیرفت، عیسی تدین۶۱: بم و محمد فرزان امیری۶۲: بافت.

البته شایان ذکر است، در جیرفت، ابتدا شخصی به نام محمدباقر سعیدی به عنوان نماینده انتخاب شد، اما به دلایلی به مجلس نرفت و لذا در انتخابات میان دوره‌ای، جلال پارسا مطلق انتخاب و به مجلس راه یافت.

نمایندگان کرمان در مجلس سنا

گرچه تشکیل مجلس سنا در سال ۱۲۸۵ ش (۱۳۲۴ ق/ ۱۹۰۶ م.) در قانون اساسی مشروطیت پیش‌بینی شده بود، اما نه در دوره قاجاریه و نه در دوران سلطنت پهلوی اول تشکیل نگردید و اولین دوره آن در ۱۳۲۸ ش (۱۳۶۸ ق/ ۱۹۴۹ م) افتتاح گردید و تا سال ۱۳۵۷ ش (۱۳۹۸ ق/ ۱۹۷۸ م)، تنها هفت دوره مجلس سنا تشکیل گردید.

از جمله وظایف این مجلس، تأیید مصوبه‌های مجلس شورای ملی بود و دارای ۶۰ نماینده بود که نیمی از آنان از طرف شاه انتصاب و نیم دیگر نیز توسط مردم انتخابی می‌شدند که به آنان، نمایندگان انتصابی و انتخابی گفته می‌شد. طبق قانون، نیمی از اعضای مجلس، از تهران و دیگر نمایندگان از دیگر استان‌ها بودند. سناتورهای انتصابی و انتخابی مجلس سنا از بین نخست‌وزیران، وزرا، معاونین، استانداران، امرای بازنشسته ارتش، استادان دانشگاه و قضات با داشتن ۱۵ تا ۲۰ سال سابقه و اشخاصی که دست‌کم سه دوره نمایندگی مجلس شورای ملی را داشتند، انتخاب می‌شدند.

- دوره اول

این دوره هم‌زمان با شانزدهمین مجلس شورای ملی در ۲۰ بهمن ۱۳۲۸ (۲۱ ربیع‌الثانی ۱۳۶۹/ ۹ فوریه ۱۹۵۰)، آغاز شد، سناتور انتخابی کرمان: عطاءالله روحی ملقب به عطاءالملک بود که سابقۀ ۱۰ دوره نمایندگی مجلس از جیرفت، کرمان و رفسنجان را داشت و محمدمهدی محوی (ابتهاج‌السلطان) که از شاهزادگان قاجار و از مدیران اقتصادی و مدتی نیز مدیرعامل بانک کشاورزی بود، نیز سناتور انتصابی بود.

- دوره دوم

دوره دوم مجلس سنا در ۲۷ اسفند ۱۳۳۲ (۱۴ رجب ۱۳۷۳/ ۱۸ مارس ۱۹۵۴) آغاز و در ۲۵ اسفند ۱۳۳۸ (۱۹ رمضان ۱۳۷۹/ ۱۶ مارس ۱۹۶۰) خاتمه یافت.

در این دوره سرلشکر عبدالمجید فیروز ناصرالدوله، پسر عبدالحمید میرزا ناصرالدوله (حاکم کرمان در دوره قاجاریه و بانی باغ شاهزاده) است که به نام مادرش «راضیه» در شهر کرمان، بیمارستان راضیه فیروز کرمان را نیز احداث نموده و مدتی فرمانده نیروی هوایی بود، به عنوان سناتور انتصابی و محمود جم ملقب به مدیرالملک که از ناحیه پدر به قلعه عسکر می‌رسید و در سال ۱۳۰۵ ش (۱۹۲۶ م.) مدت کوتاهی حاکم کرمان بود، سناتور انتخابی کرمان بود.

- دوره سوم، چهارم، پنجم

دوره سوم مجلس سنا در ۳ فروردین ۱۳۳۹ (۲۶ رمضان ۱۳۷۹/ ۲۲ مارس ۱۹۶۰) گشایش یافت و در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ (۲۴ ذی‌قعده ۱۳۸۰/ ۹ مه ۱۹۶۱) به دستور شاه منحل شد. دوره چهارم پس از دو سال و چند ماه تعطیلی، در ۱۴ مهر ۱۳۴۲ (۱۸ جمادی‌الاول ۱۳۸۳/ ۶ اکتبر ۱۹۶۳) آغاز و در ۱۴ مهر ۱۳۴۶ (۳ رجب ۱۳۸۷/ ۶ اکتبر ۱۹۶۷) خاتمه یافت و دوره پنجم نیز در ۱۴ مهر ۱۳۴۶ گشایش و در ۹ شهریور ۱۳۵۰ (۱۰ رجب ۱۳۹۱/ ۳۱ آگوست ۱۹۷۱) خاتمه یافت.

در این سه دور مجلس، محمود جم به‌عنوان سناتور انتصابی و سرلشکر محمود میرجلالی، متولد تهران و دارای مدرک لیسانس مهندسی تسلیحات و عهده‌دار سمت‌هایی چون: رئیس اداره باربری، رئیس تسلیحات، فرمانده تیپ، فرمانده لشکر خراسان، فرمانده سپاه جنوب، معاون وزیر جنگ، معاون کل ستاد ارتش و ... به عنوان سناتور انتخابی کرمان انتخاب شدند. البته در دور پنجم بعد از فوت محمود جم (۱۳۴۸ ش/ ۱۹۶۹ م)، جلال‌الدین شادمان به جای وی، سناتور انتصابی کرمان شد.

- دوره ششم

دوره ششم مجلس سنا در ۹ شهریور ۱۳۵۰ (۱۰ رجب ۱۳۹۱/ ۳۱ آگوست ۱۹۷۱) افتتاح و در تاریخ ۱۶ شهریور ۱۳۵۴ (۲ رمضان ۱۳۹۵/ ۷ سپتامبر ۱۹۷۵) خاتمه یافت.

در دوره ششم باز سرلشکر محمود میر جلالی، همچنان به عنوان سناتور انتخابی کرمان بود و همان‌گونه که ذکر شد، بعد از فوت محمود جم، از اواسط دوره پنجم، سید جلال‌الدین شادمان که سابقۀ نمایندگی ادوار ۱۸ تا ۲۰ منطقه جیرفت در مجلس شورای ملی را داشت، به‌عنوان سناتور انتصابی معرفی و در ادوار ششم و هفتم نیز، این سمت را حفظ کرد.

- دوره هفتم

دوره هفتم و به تعبیری، آخرین دورۀ مجلس سنا، در ۱۷ شهریور ۱۳۵۴ (۳ رمضان ۱۳۹۵/ ۸ سپتامبر ۱۹۷۵) افتتاح و با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ (۱۳ ربیع‌الاول ۱۳۹۹/ ۱۰ فوریه ۱۹۷۹) منحل شد.

در این دوره سید جلال‌الدین شادمان همچنان به عنوان سناتور انتصابی و امیرحسین خریمه علم که از خاندان معروف خزیمه علم بیرجند و از مالکان بزرگ و سه دور نمایندۀ زابل بود، به عنوان سناتور انتخابی زابل و سیستان، بیرجند، مشهد و کرمان، در مجلس سنا حضور داشتند.

یادداشت‌ها و پی‌نوشت‌ها:

۱. شیخ مهدی بحرالعلوم؛ پسر ارشد آخوند ملا محمدجعفر ته باغ لِلِه‌‌ای است که نزد پدر تحصیل نموده و از فقه‌های معروف علم و اصول بود که لقب بحرالعلوم را نیز آیت‌الله حاج محمدحسن شیرازی به او داده بود. بحرالعلوم در اولین دوره مجلس شورای ملی از کرمان، انتخاب شد و در این دوران، از قبول مقرری وکالت خودداری نمود.

۲. میرزا هدایت الله شمس‌الحکما؛ برادر ناظم‌الاسلام کرمانی است که در زمینۀ طبابت و گیاهان دارویی تخصص و فعالیت داشته است. در اولین دوره انتخابات مجلس، چون برخی از اهالی کرمان اصرار داشتند تا ناظم‌الاسلام کرمانی از کرمان کاندیدا شود، او ضمن رد این درخواست، برادرش را جهت این امر پیشنهاد نمود و در نهایت شمس‌الحکما به عنوان یکی از نمایندگان کرمان در اولین دورۀ مجلس حضور یافت.

۳. شیخ یحیی احمدی؛ آخرین فرزند ذکور آیت‌الله حاج‌آقا احمد مجتهد و عموی آیت‌الله حاج میرزا محمدرضا مجتهد کرمانی است که رابطه بسیار دوستانه‌ای با ناظم‌الاسلام کرمانی داشته و در ادوار اول و سوم از کرمان به نمایندگی مجلس رسید. او همچنین مدتی ریاست معارف و اوقاف کرمان را بر عهده داشت و کتاب‌هایی نیز در حوزه کرمان چون فرماندهان کرمان، تاریخ یحیی و ... به رشته تحریر درآورده است.

۴. میرزا حسن کرمانی؛ که به‌واسطه داشتن مغازه عطاری و روغن فروشی، به «میرزا حسن چرب» نیز اشتهار داشت، به دلیل صراحت لهجه، شهامت و صداقت، از سوی اصناف کرمان انتخاب و توانست در اولین دوره مجلس شورای ملی حضور یابد.

۵. میرزا حسن کرمانی، این عکس را به یاد ایام نمایندگی مجلس در تهران گرفته است و در یادداشت زیر عکس فوق نگاشته است: «در محرم ۱۳۲۶ [بهمن ۱۲۸۶] در اوقاتی که به سمت وکالت مجلس طهران مبعوث بودم، در سن ۴۰ سالگی انداخته شد.»

۶. وی در دوره هفتم نیز از بم به مجلس شورای ملی راه یافت.

۷. رستم‌خان رفعت‌الدوله؛ نوۀ محمد اسماعیل‌خان وکیل‌الملک، پسر مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک ثانی و برادر سردار نصرت و عدل‌السلطان است که سمت‌هایی چون: ضابط مالیات بلوک کرمان، حاکم بلوک خمسه (جیرفت، رابر، اسفندقه، ساردوئیه و جبال‌بارز)، والی رفسنجان، معاونت و کفالت حکومت کرمان، نماینده جیرفت در دوره سوم و چهارم مجلس شورای ملی و ... را عهده‌دار بود.

۸. عبدالوهاب مؤید احمدی (مؤیدالاسلام)؛ فرزند حاج عبدالرحیم و مادرش (بی‌بی مریم)، دختر آیت‌الله حاج‌آقا احمد مجتهد کرمانی است که با داشتن اجتهاد، از رهبران حزب دموکرات کرمان نیز بود و در دوره سوم به نمایندگی مجلس انتخاب و مدت سیزده سال هم مشاور وزارت دارایی بود. گفته شده او نخستین نماینده‌ای بود که قبل از جنگ جهانی دوم در مجلس دربارۀ مسئله فلسطین و توطئه تشکیل کشوری یهودی در آنجا هشدار داد.

۹. شیخ محمدحسین سیرجانی، ملقب به شیخ‌الملک؛ که ابتدا در زیدآباد سیرجان، وراق (صحاف) بود، اما خیلی زود پله‌های ترقی را طی و پس از تأسیس دارالتعلیم آموزش زبان فرانسه در رشت و ... کارش به جایی رسید که در سال ۱۲۷۷ ش (۱۸۹۸ م.) به عنوان رئیس غرفه ایران در نمایشگاه بین‌المللی پاریس، در بازدید مظفرالدین شاه از این نمایشگاه، ملقب به شیخ‌الملک شد. از دیگر سمت‌های وی می‌توان از: همکاری با تشکیلات تازه تأسیس شرکت نفت ایران و انگلیس، معاونت كمپانی معادن نفت جنوب، ریاست عدلیه اعظم کرمان، ریاست دیوان‌خانه عدلیه و تجارت فارس، ریاست عدلیه اصفهان و ... نام برد. بود. او با کسب آرای همشهریان سیرجانی خویش، توانست به سومین دوره مجلس شورای ملی راه یابد.

۱۰. محمدحسین‌خان آصف‌الممالک؛ فرزند حاج محمدرحیم خان، نوه حاج محمد کریم‌خان و نوادۀ ابراهیم‌خان ظهیرالدوله است که دختر مختارالملک (اشرف‌السلطنه) نیز همسرش بود. او در ادوار سوم، چهارم و پنجم از شهر کرمان به مجلس شورای ملی راه یافت.

۱۱. عطاءالملک روحی؛ پسر بحرالعلوم (نماینده دوره اول) و نوۀ آخوند محمدجعفر ته باغ لِلِه‌ای - از دوره پنجم تا چهاردهم مجلس - نماینده جیرفت بود.

۱۲. میرزا حسن‌خان ابراهیمی ملقب به مختارالملک؛ فرزند حاجی موسی‌خان، نوۀ ابراهیم‌خان ظهیرالدوله و از افراد مطرح در سیاست کرمان در دوره قاجاریه است که در مقاطعی سمت کلانتری کرمان و حکومت ولایاتی چون شهداد و همچنین نمایندگی مجلس شورای ملی در دوره ششم از بم را عهده‌دار بوده است.

۱۳. میرزا مرتضی هروی؛ فرزند آیت‌الله حاج‌آقا باقر مجتهد و نوۀ آخوند ملاعلی اعمی و برادر کوچکتر حاج میرزا علی‌محمد هروی است که در مجلس چهارم نیز حضور داشت و از نیش قلم میرزاده عشقی در هجویه «این مجلس چهارم به خدا ننگ بشر بود ...» در امان نماند.

۱۴. میرزا احمدخان بدر؛ نصیرالدوله؛ فرزند میرزا عبدالوهاب‌خان آصف‌الدوله شیرازی است که تحصیلات عالیه‌ در اروپا داشت و از دوره ناصرالدین‌شاه قاجار وارد خدمات دولتی شد و همواره دارای سمت‌های مهمی چون دو دوره وزارت معارف و فرهنگ بود. او تنها یک نوبت به مجلس راه یافت و آن نیز، دور ششم و به نمایندگی از طرف مردم سیرجان بود.

۱۵. میرزا حسن‌خان مرآت اسفندیاری، ملقب به مرآت‌السلطنه؛ پسر سردار نصرت، نوۀ مرتضی قلی‌خان وکیل‌الملک ثانی و نواده محمد اسماعیل خان وکیل‌الملک اول است.

۱۶. دکتر مهدی ملک‌زاده؛ و فرزند حاج میرزا نصرالله ملک‌المتکلمین (از خطبا و مبارزان به نام و شهید دوران مشروطیت) است که در پاریس و در رشته پزشکی تحصیل و بعدها علاوه بر طبابت و تدریس پزشکی، در عرصه سیاست و تاریخ‌نگاری نیز چهره‌ای مطرح بود و کتاب تاریخ انقلاب مشروطیت ایران مدعایی بر این گفته است. او از دوره هفتم تا دوره چهاردهم به عنوان نماینده بم در مجلس شورای ملی حضور داشت.

۱۷. میرزا محمدعلی‌خان امیرابراهیمی، ملقب به نصرت‌الممالک دوم؛ پسر حسین‌علی‌خان نصرت‌الممالک و نوۀ فضلعلی‌خان بیگلربیگی (حاکم کرمان در دوره قاجاریه) است که از ناحیه مادر نیز به خاندان ابراهیمی منسوب می‌گردد. او از دوره هفتم به عنوان نماینده رفسنجان به مجلس شورای ملی راه یافت و این سمت را در ادوار هشتم، نهم، دهم، یازدهم، دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم نیز حفظ نمود.

۱۸. محمود دبستانی ملقب به امین‌الاسلام (درگاهی)؛ برادر احمد مجدالاسلام کرمانی و از مبارزان و رهبران حزب دموکرات کرمان است که در واقعه ۱۲۹۵ ش (۱۹۱۶ م) اخراج انگلیسی‌ها از کرمان نقشی مهم داشت و به همین دلیل، به شیراز تبعید شد. او علاوه بر مدیرمسئولی روزنامه نامه فرهنگ، سمت‌هایی چون مستشار استیناف همدان، نماینده دوره هفتم تا دوازدهم مجلس از کرمان، ریاست شیر و خورشید سرخ کرمان و ... را نیز بر عهده داشت.

۱۹. در خصوص عبدالوهاب مؤید احمدی باید ذکر نمود، وی در دوره هفتم مجلس نیز از کرمان انتخاب شد و چون سخنور و صریح‌الهجه بود در پی اعتراض به یکی از وزرا، مانع از تجدید انتخابش از کرمان شدند؛ اما وقتی بی‌غرضی و صحت نظر او معلوم شد تا هنگام وفاتش، هفت دوره نماینده شهرکرد در مجلس بود. شایان ذکر است، دکتر عبدالرضا هوشنگ مهدوی، نویسنده و مترجم معروف، نوۀ دختری وی است.

۲۰. دکتر محمدخان شیخ، ملقب به احیاءالملک؛ فرزند صنیع‌الملک و پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه، امین‌السلطان و سردار اسعد بختیاری بود. او به همراه سردار اسعد (حاکم کرمان ۱۳۰۲ - ۱۲۹۸ ش) چند سال در این دیار سکونت و در دوره هشتم نیز از سیرجان به مجلس راه یافت.

۲۱. سید محمد هاشمی؛ فرزند محمدباقر زنوزی تبریزی و از مبارزان و همراهان حزب دموکرات و همچنین مؤسس و مدیرمسئول روزنامه بیداری (کرمان) و روزنامه اتحاد ملی (تهران) بود. او تنها نماینده جدید کرمان در دوره دوازدهم بود که به جای حسن توانا از شهر کرمان به مجلس راه یافت. شایان ذکر است، نمایندگان دوره دوازدهم و سیزدهم کرمان، همان افرادی که در ادوار دهم و یازدهم نیز حضور داشتند.

۲۲. لطفعلی رفیعی از متنفذین بم بود که در سایه اعتبار خانوادگی توانست بعد از چندین دوره نمایندگی دکتر ملک‌زاده، در دوره چهاردهم از بم به مجلس راه یابد. او پدر داریوش رفیعی (خواننده مشهور) است.

۲۳. سید مصطفی کاظمی که به واسطه تأسیس اولین مدرسه کلاسیک، همراهی با آزادی‌خواهان و همچنین استانداری (۱۳۱۰ ش/ ۱۹۳۱ م)، کارنامه خوبی نزد کرمان داشت، در چهاردهمین دوره انتخابات مجلس به اتکای همین کارنامه توانست به اتفاق سید محمد هاشمی از شهر کرمان به مجلس برود. گفته شده در جریان این انتخابات، شعری در معرفی او و سید محمد هاشمی سروده شده بود: کاظمی و هاشمی دو منتخب شهر/ هر دو شریف چون ز نسل بتول‌اند/ به ز همه نام، مصطفی و محمد/ سعد بود ز آن که هر دو نام رسول‌اند.

۲۴. مظفر بقایی کرمانی؛ فرزند آقا میرزا شهاب، از جمله سیاستمداران مطرح ایران که به اعتقاد برخی، به «هزاردستان» تاریخ معاصر نیز معروف است. او با رجال سیاسی بزرگی چون قوام (حزب دموکرات)، دکتر مصدق، آیت‌الله کاشانی و ... ارتباط و همکاری داشت. مظفر بقایی ریاست فرهنگ کرمان و عضویت در احزاب مختلف و ریاست حزب زحمتکشان ملت ایران را بر عهده داشت. او در دوره پانزدهم، نمایندۀ شهر کرمان و یکی از تأثیرگذاران مجلس هم بود.

۲۵. سید احمد رضوی؛ فرزند سید علی‌اکبر مجدالاشراف رفسنجانی است که بعد از اخذ مدرک مهندسی از پاریس، ریاست اداره چای، ریاست کارخانجات وزارت دارایی، مدیر کلی وزارت کشاورزی و تدریس در دانشکده فنی را در کارنامه خویش داشت. او با فعالیت در تشکیل حزب دموکرات قوام، به عرصه سیاست روی آورد و در دوره پانزدهم مجلس از شهر کرمان به مجلس شورای ملی راه یافت.

۲۶. علی‌اکبر سالار بهزادی؛ سالار اسعد؛ پسر زین‌العابدین‌خان اسعدالدوله (حاکم بم و بلوچستان در دوره قاجاریه) است.

۲۷. سلیمان ضیاء ابراهیمی؛ پسر حاجی رضاقلی خان، نوۀ قهارقلی‌خان و نوادۀ ابراهیم‌خان ظهیرالدوله است که از ناحیه همسر نیز به خاندان ابراهیمی منسوب است. او که عهده‌دار سمت‌هایی چون: قاضی امین صلح و عضو دادگاه شهرستان دادستان اهواز و یزد، رئیس شعبه دادگاه اصفهان، شیراز، دادگاه جنایی مشهد دادستان و رئیس دادگستری کرمان بود، در دوره پانزدهم از جیرفت به مجلس شورای ملی راه یافت.

۲۸. مهدی معین زاده باقری؛ فرزند محمدکاظم معین، از اهالی رفسنجان که در عرصه تجارت فعالیت داشت و از همین منطقه در دوره پانزدهم به مجلس راه یافت.

۲۹. عبدالله عدل اسفندیاری؛ عدل‌السلطنه دوم؛ پسر سردار نصرت و برادر میرزا حسن‌خان مرآت‌السلطنه، بعد از چندین دوره حضور برادر بزرگ‌ترش (مرآت‌السلطنه) در مجلس، او در دوره پانزدهم از سیرجان به مجلس راه یافت. البته شایان ذکر است، عبدالله عدل اسفندیاری، سابقۀ حضور در مجلس شورای ملی را داشت، چراکه او در دوره چهارم توانسته بود از حوزه انتخابی بم به مجلس راه یابد.

۳۰. دکتر احمد ناظرزاده کرمانی؛ فرزند محمد ناظر و از شعرا، نویسندگان، پژوهشگران و ادبیان به نام است که به‌واسطه تعلق به کرمان، افزون بر نمایندگی سیرجان در ادوار ۱۶ و ۱۷، سمت‌هایی چون: شهرداری، پیشکار دارایی، بازرس استانداری و معاونت فرمانداری را نیز عهده‌دار و در عرصه دانشگاهی و علمی نیز منشأ خدماتی شایان بوده است. دکتر فرهاد ناظرزاده کرمانی، استاد نامدار تئاتر نیز، فرزند ایشان است.

۳۱. زین‌العابدین سالار بهزادی؛ فرزند علی‌اکبرخان سالار بهزادی (سالار اسعد) و نوۀ زین‌العابدین‌خان اسعدالدوله است که مادرش (نصرت خانم) با غلامحسین‌خان عامری (سردار مجلل) نسب دارد. او در دوره شانزدهم مجلس - به جای پدرش که در دوره پانزدهم، نماینده بم بود - به مجلس شورای ملی راه یافت و این سمت را در ادوار هجدهم، نوزدهم و بیستم را نیز حفظ نمود.

۳۲. ابوالحسن صدر میرحسینی؛ فرزند محمد و منتسب به خاندان میرزا حسین رائینی (حاکم کرمان دوره زندیه) است که در دوره شانزدهم از جیرفت به مجلس راه یافت. او در سال ۱۳۳۵ ش (۱۹۵۶ م) مدتی شهردار کرمان و دوره بیستم نیز بار دیگر از شهر کرمان به مجلس راه یافت.

۳۳. مهندس سید احمد رضوی در دوره هفدم بار دیگر از شهر کرمان به مجلس راه یافت و از اعضای فعال جبهه ملی بود. او همچنین در زمان ریاست آیت‌الله کاشانی و عبدالله معظمی، به‌عنوان نایب‌رئیس مجلس نیز بود. البته عدم حضور آیت‌الله کاشانی در مجلس، باعث شده بود تا عملاً او رئیس مجلس باشد. رضوی تا کودتای ۲۸ مرداد، نقشی مهم در صحنه سیاسی ایران داشت و به‌ویژه سخنرانی‌های تند و آتشین او باعث شد تا نامش در ردیف مغضوبین ردیف اول قرار گیرد.

۳۴. بهرام مجدزاده؛ فرزند احمد مجدالاسلام کرمانی و در دوره هفدهم از رفسنجان به مجلس راه یافت و نقشی مهم جهت تصویب لایحه اختیارات مصدق داشت. او در جریان محاکمه مصدق نیز یکی از وکلای درخواستی او بود. هر چند به دلایلی به او اجازه دفاع داده نشد. گفته شده مجدزاده حتی لایحه دفاع را نیز نوشت و بعدها که مصدق به همین دلیل و به پاس شجاعت و شهامت او، چکی فرستاده بود، مجدزاده چک را بازگردانده و بر پشت آن نوشته بود: در طریق عشق‌بازی، امن و آسایش بلاست/ ریش باد آن دل که از زخم تو خواهد مرهمی.

۳۵. محمدابراهیم شاپوری؛ فرزند محمدخان سرتیپ، نوه محمد ابراهیم‌خان، نوادۀ حاج نصرالله خان (پسر ابراهیم‌خان ظهیرالدوله) و از ناحیه مادر نیز به خاندان ابراهیمی منسوب است. پدرش مدتی حاکم ایالات خمسه بود و او نیز در این منطقه املاک و مستغلات داشت، از این رو در دوره هفدهم توانست از جیرفت به مجلس شورای ملی راه یابد.

۳۶. شایان ذکر است مهندس سید احمد رضوی که به صراحت لهجه و شجاعت اشتهار داشت، بعد از کودتای ۲۸ مرداد به اتفاق دکتر حسین فاطمی و دکتر علی شایگان محاکمه و در ابتدا، حکم اعدام برای هر سه نفر صادر شد؛ اما در ادامه، حکم علی شایگان و سید احمد رضوی با دو درجه تخفیف، به ۱۰ سال حبس تغییر و تقلیل یافت. هرچند رضوی بعد از چندی، با وساطت مورد عفو قرار گرفته و از زندان آزاد شد.

۳۷. سید جلال‌الدین شادمان متولد تهران و فرزند سید ابوتراب واعظ است که بعد از تحصیلات اروپا، در وزارت دارایی و املاک و مستغلات پهلوی شاغل گردید و در ادوار هیجدهم، نوزدهم و بیستم نیز از جیرفت به مجلس راه یافت.

۳۸. محسن مرآت اسفندیاری؛ نوۀ‌ سردار نصرت و پسر حسن‌خان مرآت اسفندیاری (نمایندۀ چندین دوره از سیرجان) است که بعد از تحصیل در آمریکا به استخدام وزارت خارجه درآمد. او علاوه بر سمت‌های دبیر دوم در بغداد و سازمان ملل، ریاست اداره پنجم سیاسی، سفیر کبیر در لهستان، اسپانیا، کانادا و ... در ادوار ۱۸، ۱۹ و ۲۰ مجلس از سیرجان در مجلس شورای ملی حضور داشت.

۳۹. یدالله ابراهیمی؛ پسر نورالله خان (بانی بیمارستان نوریه)، نوۀ حاج خسروخان و نوادۀ ابراهیم‌خان ظهیرالدوله است که سال‌ها متولی بیمارستان نوریه شهر کرمان نیز بود...

۴۰. مجید ابراهیمی؛ فرزند میرزا حسن‌خان مختارالملک (نماینده بم در ششمین دوره مجلس)، نوۀ حاجی موسی‌خان و نوادۀ ابراهیم‌خان ظهیرالدوله و از اعضای معروف خاندان ابراهیمی کرمان بود.

۴۱. امان‌الله عامری؛ فرزند غلامحسین خان عامری (سردار مجلّل) که از ناحیه مادر نیز به سردار نصرت منسوب است، بدین‌صورت، سردار مجلل ابتدا با دختر زین‌العابدین خان سعدالدوله ازدواج نمود و بعدها با قمرالملوک (خانم ‌خانم‌ها) دختر سردار نصرت ازدواج نمود و بدین ترتیب سردار نصرت، پدربزرگ مادری امان‌الله و محمد‌ عامری نیز بوده است.

۴۲. محمدحسین اژدری؛ فرزند غلامحسین و از تجّار کرمان است که در بیستمین دوره مجلس - و اولین دوره‌ای که شهرستان بافت هم دارای نماینده شد - انتخاب و به مجلس راه یافت.

۴۳. ملک منصور اسفندیاری؛ فرزند محمدجواد (محتشم‌الممالک)، نوۀ ولی‌خان (امیرشوکت) و نوادۀ محمد اسماعیل‌خان وکیل‌الملک است که بعد از اخذ دکترای حقوق از اروپا، علاوه بر قضاوت و سمت‌های قضایی، عضو انجمن شهر کرمان، شهردار کرمان، استاندار کرمانشاه و ... نیز بود.

۴۴. محمدعلی محدث زاده؛ فرزند غلامرضا (که ملبس به لباس روحانیت بوده و علاوه بر وعظ و خطابه، به کشاورزی نیز اشتغال داشته) است. او بعد از انجام تحصیلات ابتدایی، به فعالیت در حوزه طراحی نقش قالی روی آورد و مدت‌ها در کارگاه فرش ارجمند کار می‌کرد و در واقع به اعتبار و حمایت محمد ارجمند نیز توانست از شهر کرمان در مجلس شورای ملی حضور یابد.

۴۵. حسن شفیعی‌پور کرمانی؛ فرزند علی‌ا‌کبر (زارع) است که مدتی در تشکیلات دولتی هم شاغل بوده و در دورۀ ۲۱ از رفسنجان به مجلس راه یافت.

۴۶. سید ضیاءالدین شادمان؛ فرزند سید ابوتراب روضه‌خوان و برادر جلال‌الدین شادمان، دارای دکترای اقتصاد از پاریس بود که در دوره ۲۱ به جای برادرش از جیرفت به مجلس شورای ملی راه یافت. او در وزارت دارایی سمت‌های متعددی چون مدیرکلی دفتر وزارت دارایی، همچنین مدتی شهردار تهران، استاندار تهران، معاونت پارلمانی نخست‌وزیری، وزیر مشاور و ... نیز داشته است.

۴۷. سید امان‌الله اولیاء؛ متولد تولد بم است و قبل از ورود به مجلس در حد سیکل تحصیلات داشت. او همچنین در عرصه کشاورزی و باغداری فعالیت داشته و مدتی مدیرعامل شرکت صنایع بم بود. اولیاء در دوره ۲۱ از بم به مجلس راه یافت و در ادوار ۲۲ و ۲۳ نیز این سمت را حفظ کرد.

۴۸. محمدعلی نوربخش؛ با دارا بودن تحصیلات متوسطه، مدت‌ها به عنوان مالک و کشاورز نیز فعالیت داشته است. نوربخش در دوره ۲۱ از سیرجان به مجلس شورای ملی راه یافت.

۴۹. نزهت نفیسی؛ فرزند لقمان نفیسی (نماینده شهر کرمان در دوره هیجدهم که قبل از تصویب اعتبارنامه‌اش استعفا داد) است که انتخابش در دوره ۲۱ از بافت، به عنوان اولین نماینده زن از منطقه کرمان در مجلس شورای ملی، حواشی زیادی - چه از طرف موافقان و چه مخالفان - داشت.

۵۰. غلامرضا خیراندیش؛ از اهالی کرمان و پزشک بود و سال‌ها در بهداری این منطقه اشتغال داشت.

۵۱. عبدالوهاب عترت؛ متولد یزد، دارای لیسانس مهندسی کشاورزی بود و قبل از ورود به مجلس عهده‌دار سمت‌هایی چون: ریاست اداره کشاورزی شهرهای قزوین، زنجان، زابل، بروجرد و لرستان، مدیرکل کشاورزی کردستان، ریاست کل خالصه تهران و مدیرکل کشاورزی کرمان بود.

۵۲. احمد رفیعی؛ متولد رفسنجان و دارای دکترای اقتصاد عمومی بود و قبل از ورود به مجلس عهده‌دار سمت‌هایی چون: بازرس دولت در بانک رهنی، عضو هیئت‌مدیره بانک رهنی، مشاور شورای عالی اقتصاد، استاد دانشگاه تهران و دانشگاه ملی بود. او در دورۀ بیست و دوم از رفسنجان به مجلس راه یافت و توانست در دوره بیست و سوم نیز این سمت را حفظ نماید.

۵۳. محمدباقر بهرام زاده ابراهیمی؛ فرزند عباس‌خان و داماد مختارالملک، به تعبیری است از اعضای خاندان ابراهیمی محسوب می‌گردد. او دارای دکترای مهندسی بود و سمت‌هایی چون: کارشناس اداری حساب عملیات مخصوص نخست‌وزیر، کارشناس اقتصادی سازمان برنامه و رئیس بخش اقتصادی بانک اعتبارات صنعتی را بر عهده داشت.

۵۴. علی‌اصغر مظهری کرمانی؛ فرزند محمد و متولد روستای زنگی‌آباد (حومه کرمان) است که فعالیت خود را در وزارت کشور آغاز و سپس با تأسیس رادیو کرمان، به این نهاد پیوست و در ادامه، بعد از عهده‌دار شدن چند سمت در رادیو تهران، مدیرکل اداره اطلاعات و رادیو سیستان و بلوچستان و خراسان گردید و در نهایت در بیست و سومین دوره مجلس از شهر کرمان به مجلس راه یافت.

۵۵. سید ضیاء رضوی؛ دارای مدرک دیپلم و کارمند دولت و مدتی نیز کفیل شهرداری سیرجان بود.

۵۶. نصرالله منتظری؛ متولد سیرجان و دارای دکترای شیمی بود و سمت‌هایی چون: دبیری آموزش و پرورش، معاون اداره سرپرستی دانشجویان ایران در سوئیس و بلژیک، مدیرکل فرهنگ استان‌های مرکزی و تهران، عضو کمیسیون عالی بازرسی وزارت فرهنگ، مدیرکل پارلمانی و مشاور وزارت علوم و آموزش عالی را عهده‌دار بود.

۵۷. عاطفه بیژن امیرابراهیمی؛ فرزند ابوالحسن‌خان امیر معتضد (از منسوبین به خاندان ابراهیمی) بود.

۵۸. مظفر جندقی؛ متولد شهر کرمان، دارای مدرک لیسانس حقوق قضایی و علاوه بر اشتغال به عنوان وکیل دادگستری، جزو مالکان بزرگ کرمان نیز محسوب می‌گردید.

۵۹. حسین تجدد؛ متولد رفسنجان، دارای مدرک پزشکی و فوق‌لیسانس مدیریت امور بهداشتی و قبل از ورود به مجلس، به‌عنوان پزشک، استاد دانشگاه تهران و ملی و فعال عرصه مطبوعاتی و حزبی بوده است.

۶۰. جلال پارسا مطلق؛ متولد جیرفت، دارای لیسانس تاریخ و جغرافیا و امور تربیتی و سال‌ها به‌عنوان دبیر و رئیس دبیرستان و همچنین شهردار جیرفت فعالیت داشت.

۶۱. عیسی تدین؛ متولد یزد و در عرصه کشاورزی و پیمانکاری راه و ساختمان فعالیت داشت.

۶۲. محمد فرزان امیری؛ متولد بافت و دارای مدرک دکترای دندان‌پزشکی بود و قبل از ورود به مجلس، به‌عنوان دندان‌پزشک، رئیس درمانگاه و بیمارستان ۲۴ اسفند، عضو انجمن شهر کرمان و عضو هیئت‌امنای دانشگاه کرمان فعالیت داشت.