پادشاه رنگ‌ها و نقـــش‌ها

نظری به کتاب سلطان قالی؛ «دربارۀ محمّد ارجمند کرمانی»

***

بی‌شک یکی از مهم‌ترین و معروف‌ترین شخصیت‌های کرمان از اواخر قاجاریه تا دوره پهلوی دوم، زنده‌یاد محمّد ارجمند کرمانی است. شخصیتی که به واسطۀ نبوغ و فعالیت در عرصه قالی، باعث شد تا نام کرمان در اقصی نقاط جهان معروف‌تر گردد. اقدامات عام‌المنفعه و خیرخواهانه او در داخل استان، توجه جدی به عرصه کشاورزی، حضور در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی، نقش و تأثیرگذاری در رخدادهای سیاسی این مقطع زمانی و ... باعث شده تا علاوه بر اشتهار، منش و سبک زندگی او نیز الگوی بسیار خوبی برای تمامی اقشار جامعه گردیده و هر کس از دیدگاه و دریچه دید مورد علاقۀ خود، محمّد ارجمند را الگوی سخت‌کوشی، دقت، مردم‌داری و توجه به طبقات ضعیف جامعه و ... برشمارد.

متأسفانه به رغم این همه، اگر تا چند سال پیش محقق و پژوهشگری قصد داشت تا اطلاعات بیشتری از زندگی و اقدامات محمّد ارجمند کرمانی به دست آورد، به غیر از سطور محدودی که در برخی تذکره‌ها و کتاب‌ها - آن هم به صورت کلی - آمده بود، چیزی به دست نمی‌آورد؛ معضلی که در خصوص بسیاری از نام‌آوران کرمان وجود دارد.

خوشبختانه هنگامی که مطلع شدم دوست فرهیخته و هنرمند، جناب آقای علیرضا هاشمی نژاد -که در کارنامۀ پژوهشی و تألیفی خود، آثار ارزنده متعددی دارد- درصدد تدوین مجموعه‌ای در این زمینه هستند، بسیار مشعوف شدم. چرا که از طرفی، یقین داشتم این اثر می‌تواند به عنوان سنگ‌بنای اولیه، انگیزۀ تحقیق و تدوین آثار دیگر دربارۀ دیگر نام‌آوران عرصه‌های مختلف کرمان گردد و از سوی دیگر، با توجه به شناختی که از روحیه و آثار قبلی آقای هاشمی نژاد داشتم، مسلم بود این مجموعه نیز براساس اصول و ضوابط تحقیق و پژوهش تدوین یافته است و خرسندم که بعد از مطالعه، متوجه گشتم حدس ابتدایی‌ام درست بوده است. لذا از آنجایی که این اثر را به عنوان یکی از منابع قابل توجه می‌دانم، ضروری دانستم خوانندگان محترم مجله را نیز با این کتاب آشنا نمایم. از این رو در ادامه، نظر و تأملی خواهیم داشت به کتاب«سلطان قالی»

قبل از ورود به مبحث اصلی و پرداختن به کتاب سلطان قالی، لازم است به این نکته مهم اشاره نمود، یکی از آفات و معضلات تدوین و انتشار آثاری از این دست، که در خصوص زندگی‌نامه و اقدامات افراد است و به سفارش و هزینۀ خود شخص و یا بازماندگان او صورت می‌گیرد را می‌توان در عدم استقلال کامل پژوهشگر و محقق در بررسی کامل، پرداختن به تمامی ابعاد شخص مورد نظر، یا به تعبیری تنگناها و رودبایستی‌های معمول دانست. چرا که به طور معمول شخصی که قصد تدوین و انتشار مجموعه‌ای در خصوص خود دارد، یا خانواده‌ای که با سرمایه‌گذاری مالی، تصمیم به انتشار مجموعه‌ای دربارۀ پدر یا اجداد خود هستند، در واقع هدف آنان برجسته کردن نکات مثبت و خصایل ارزندۀ، یا زدودن و برطرف نمودن ابهامات و نکات منفی است و یقیناً چندان تمایلی به پرداختن و حتی اشاره‌ای به نقاط تاریک، اشتباهات و یا اقدامات منفی ندارند.

اما خوشبختانه در خصوص مجموعه سلطان قالی، از طرفی با توجه به شخصیت، منش و اقداماتی که محمّد ارجمند کرمانی انجام داده و از طرفی، روحیه و خصوصیات اخلاقی پژوهشگر مجموعه، چنین معضل و تنگنای نبوده و یقین دارم بخش اعظم تمایل علیرضا هاشمی‌نژاد جهت انجام این کار نیز به همین موضوع برمی‌گردد.

- کتاب «سلطان قالی» دربارۀ محمّد ارجمند کرمانی، در سال ۱۳۹۹ ش. (۲۰۲۰ م) در ۵۰۰ نسخه با پژوهش و نگارش علیرضا هاشمی نژاد، ویراستاری دکتر محمّدرضا صرفی، توسط انتشارات پیکره در ۲۱۶ صفحه و قیمت ۱۳۰ هزار تومان منتشر گردیده است.

- از نکات قابل توجه این که به رغم پایین بودن تیراژ شمارگان -که با توجه به وضعیت قیمت کاغذ و چاپ، عدم استقبال مردم و حتی علاقه‌مندان حرفه‌ای کتاب در این ایام، عدم استقبال از خرید کتاب، چندان دور از ذهن نیست- اما از کیفیت کاغذ و چاپ خوبی برخوردار است. انتخاب کاغذ کالینگور -که البته از خانوادۀ ارجمند کرمانی نیز کمتر از آن انتظار نمی‌رفت- بیشتر جهت بالا بردن کیفیت صفحات رنگی کتاب است که خوشبختانه با تصاویر تعدادی از قالی‌های نفیس ارجمند در آخر مجموعه، بسیار چشم‌نواز شده است.

- هاشمی‌نژاد با بهره‌گیری از هنر خوشنویسی خود، بر زیبایی و چشم‌نوازی بیشتر جلد کتاب -که توسط آقای مهدی جعفری طراحی گردیده- افزوده و همچنین خوشنویسی صفحه «تقدیم نامه»، جلوه بیشتری به این اثر بخشیده است. هر چند معتقدم با توجه به موضوع و تدوین و نگارش قابل قبول کتاب که می‌تواند به عنوان منبعی خوب مورد استفاده بسیاری از محققان و پژوهشگران عرصه‌های مختلف قرار گیرد و همچنین به عنوان اولین و کامل‌ترین مجموعه در خصوص محمّد ارجمند کرمانی و مطالب حاشیه‌ای -که در ادامه در خصوص آن‌ها صحبت خواهد شد- انتشار ۵۰۰ نسخه چندان مناسب به نظر نمی‌رسد.

***

ادامۀ این مطلب را در شماره ۵۹ ماهنامه سرمشق مطالعه فرمایید