یادی از شادروان حسین فروغ رئیس کل دادگستری استان کرمان۱ / محفل‌آرای عدلیه

آنچه درباره قضات و وکلای دادگستری می‌دانم محدود و بیشتر در ارتباط با خدمتم در رادیو کرمان و بعدها اقامت در تهران و زاهدان و مشهد از دوستان قاضی و وکیل شنیده و در خاطر دارم.

اما تا آنجا که به یاد دارم و از قدیمی‌ترها شنیده بودم، از دوره زندیه و به‌ویژه در عصر قاجاریه، تشکیلات حکومتی کرمان در حول و حوش ارگ حکومتی؛ حدود باغ نظر و میدان ارگ فعلی در جوار دارالحکومه کرمان بوده. عدلیه هم که جزو ارکان اصلی حکومتی محسوب می‌شده، در جوار مقر حکومتی کرمان بوده و به روایتی؛ محل اولیۀ عدلیه کرمان در خانه کوچکی جنب خلوت نسترن، در حوالی محل سابق آگاهی بود که گویا از حدود سال ۱۳۱۰ ش. به منزلی بزرگ‌تر در حدود چهار ارگ فعلی (محل کنونی دادگستری) منتقل شده است.

اما ساختمان دادگستری یا همان منزل بزرگ ـ قبل از بازسازی ـ در همین محل فعلی دادگستری قرار داشته است، با این تفاوت که از سرِ خیابان حدود یک متر و نیم عمق داشته و محوطه دادگستری از سطح خیابان به اندازه سه چهار پله پایین‌تر بوده است. در ورودی دادگستری، حوضی بزرگ و در کنارش چند درخت کاج بزرگ بوده و جالب این‌که بر روی یکی از شاخه‌های یکی از درختان، سیمی آویزان و چیزی شبیه به رینگ ماشین به آن متصل بوده و در کنارش نیز چکشی قرار داشته. فلسفۀ آویزان نمودن این رینگ و گذاشتن چکش در کنار آن، چیزی شبیه زنگ مدارس قدیم بوده و در زمان ریاست آقای حسین فروغ بر دادگستری استان کرمان، هر روز آقای زراعتی ـ منشی رئیس کل ـ یا یکی از پیشخدمتان دادگستری، کنار درخت آمده و با کوبیدن چند ضربه به این رینگ و ایجاد صدا، پایان یک روز کاری دادگستری کرمان را به کارمندان، قضات و ارباب‌رجوع‌ اعلام می‌کرده است.

در محوطه دادگستری هم، اتاق رئیس کل دادگستری، منشی او و در سمت‌های دیگر، اتاق دادستان و اعضای دفتر او، اتاق‌های دادستان شهرستان، شعبه اول دادگاه شهرستان و شعبه دوم دادگاه شهرستان (دادگاه جنحه) و ... قرار داشت. این ساختمان که از سال ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۰ ش. به‌عنوان دادگستری استان کرمان مورد استفاده قرار می‌گرفت، قدیمی، مخروبه با سقف‌های گنبدی و میز و صندلی فرسوده بود.

در سال ۱۳۴۰ ش. که آقای حسین فروغ تصمیم بر بازسازی این مکان می‌گیرد، ابتدا با مکاتبات متعدد با تهران و کسب موافقت آنان و تأمین بودجه، با اجارۀ سه منزل در خیابان شاهپور ـ حد فاصل میدان باغ ملی تا چهارراه کاظمی ـ بخش‌های مختلف دادگستری را به آنجا منتقل نمود و سپس با تخریب کلی ساختمان دادگستری، در طول دو سال، ساختمان سه طبقه جدید و مستحکمی برای دادگستری ساخته می‌شود.

گفته می‌شد در ساخت آن بنا مرحوم حسین فروغ دقت زیادی به خرج می‌داد و حتی بعد از ساخت با پیمانکار شرط شده بود زمانی مابقی پول به او تحویل خواهد شد که پس از دو روز باز گذاشتن آب مخازنی که در پشت‌بام دادگستری گذاشته شود، نشتی در ساختمان دیده نشود.

ساخت این ساختمان در آن زمان، هفت میلیون تومان هزینه داشت، گفته شده در مراسمی که به مناسبت افتتاح ساختمان جدید دادگستری کرمان برپا شده بود آقای فروغ با همان کلام طنزآمیزش ـ که در ادامه به آن اشاره خواهم کرد ـ به قضات و کارمندان دادگستری گفته بود: «این ساختمان هفت میلیون تومان هزینه برداشته است، لذا اگر خواستید از مراجعین پولی (رشوه) بگیرید، لطفاً کم‌تر از پنج تومان نگیرید.» که چون حضور نداشتم صحت و سقم آن را نمی‌دانم ولی از طنازی مرحوم فروغ بعید نیست.

ساختمان جدید دادگستری از سال ۱۳۴۲ ش. افتتاح شد ـ که نویسنده به تهران منتقل شده و حضور نداشتم ـ تا کنون که ۵۸ سال از عمرش می‌گذرد، همچنان در اختیار این مجموعه است و در چند سال اخیر تنها ساختمان‌هایی بدان اضافه شده است. البته از سال ۱۳۴۲ با افتتاح ساختمان جدید، اداره ثبت اسناد و املاک کرمان که تا قبل از آن در خانه‌ای قدیمی، حدود بانک سپه در خیابان شاهپور حدود سه‌راه شمال‌ـجنوبی قرار داشت، در قسمتی از این ساختمان جدید دادگستری شروع به فعالیت نمود.

در میان رؤسای کل دادگستری استان کرمان تا ابتدای انقلاب، شادروان حسین فروغ رئیس کل دادگستری استان از اعتبار و خوش‌نامی خاص خودش برخوردار بود. آن مرحوم یک مدیر ِ مدبرِ استثنائی به شمار می‌رفت؛ با شخصیتی ویژه که نه‌تنها در میان مردم محبوب بود بلکه در بین مدیران سازمان‌های دولتی هم برجستگی خاص داشت حتی در مقایسه با استانداران وزنه سنگینی به حساب می‌آمد و تا آنجا که به خاطر دارم همه استانداران حرمت او را رعایت می‌کردند. مرحوم فروغ از هم‌وطنان آذربایجانی بود که با لهجه فارسی به شیرینی صحبت می‌کرد و نوشته و کلام او از هر نظر تمیز و ادیبانه و اغلب طنزآمیز بود.

مرحوم فروغ متولد ۱۲۸۴ یا ۱۲۸۵ ش در تبریز بود و آن‌گونه که زنده‌یاد باستانی پاریزی نوشته، دایی‌اش مرحوم هیئت از اعضای دیوان کشور بوده است. فروغ بعد از اخذ مدرک لیسانس قضایی از دانشگاه تهران، مدتی در دادگستری تبریز و قزوین خدمت نموده؛ سومین پست قضایی او در کرمان بود. جایی که خاک دامنگیرش، فروغ را که با ازدواج با خانم نرگس خانم شیخ‌الاسلامی ـ خواهرزادۀ مرحوم منتصر ـ به قول معروف کرمانی شده بود تا پایان عمر مقیم دیار صاحبدلان کرد.

من از تاریخ ورود زنده نام فروغ به دادگستری استان کرمان اطلاعی ندارم و از مشاغل ابتدائی او در کرمان بی‌خبرم و نمی‌دانم از آغاز با چه سمتی به کرمان آمده است، اما آنچه مشخص است سال ۱۳۲۵ ش به سمت «ریاست دادگاه عالی جنایی استان» و چندی بعد به‌عنوان «دادستان استان» انتخاب شد و از سال ۱۳۲۷ تا ۱۳۴۵ ش. به‌عنوان رئیس کل دادگستری کرمان ـ قریب به دو دهه ـ بیشترین مدت ریاست بر تشکیلات قضایی استان کرمان را تا کنون داشته است.۳

...