تحلیل علل دو شورش کارگران شال‌باف کرمانی در دوره قاجاریه

دو شورش کارگری قشر شال‌باف کرمانی، به‌رغم آن که یکی از مقاطع مهم تاریخ کرمان محسوب می‌شوند، اما تا کنون به صورت ریشۀابی و واقع‌بینانه مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته‌اند. با توجه به اهمیت و ارزش شال کرمان در این دوره، که یکی از مهم‌ترین منابع درآمدزایی ایران محسوب می‌گردیده؛ اما عدم توجه به وضعیت بسیار اسفناک کارگران شال‌باف کرمانی، باعث گردید آنان در دو نوبت سر به شورش برداشته، اعتراض و خشم خود را نسبت به دولت، حکام و اشرافی که آنان را مسئول محرومیت‌ها و رنج خود می‌دانستند، به نشان دهند. در این مختصر برآنیم تا ضمن ارائه تصویری روشن از شرایط سیاسی ـ اقتصادی ـ اجتماعی و مذهبی کرمان در این دو مقطع زمانی، علل و عواملی که سبب شورش گسترده کارگران شال باف کرمانی شده است را مورد تحلیل و واکاوی قرار دهیم. یافته‌ها نشان می‌دهد شرایط نابسامان اقتصادی و اجتماعی کارگران شال‌باف و کمبود غله و نان در نتیجه قحطی سال ۱۲۹۰ ق/ ۱۸۷۳ م. آنان را به اعتراض واداشت؛ در این میان رقابت سیاسی دو خاندان غیربومی در کرمان، رقابت مذهبی علمای شیخیه و متشرعه و همچنین دخالت کنسولگری‌های روس و انگلیس، آتش بر دامنه این شورش‌ها افزود.

قبل از ورود به بحث اصلی، باید به این مهم اشاره نمود که کرمان در دورۀ قاجاریه، به‌عنوان یکی از چهار ایالت مهم ایران، به‌رغم دارا بودن شاخصه‌های قابل قبول در عرصه‌های مختلف، با محرومیت‌های زیادی مواجه بوده و از عمران و آبادانی کمی برخوردار بود.