به مناسبت نامگذاری تالار خانۀ هنرمندان کرمان به نام زنده‌یاد «علی معلم»

آغاز به کار خانۀ هنرمندان کرمان، خبر بسیار شادمان کننده‌ای برای اهالی فرهنگ و هنر کرمان است. هرچند نمی‌توان در این روزگاران به چنین خبرهایی امید بست؛ این دست رویدادها، می‌توانند فضای رخوت‌آلود و بی‌حس فرهنگی این شهر و استان را تکانی دهند و تنها می‌توان امید داشت که با بیشتر شدن اینگونه رویدادها، خونی تازه در شریان بی‌جان فرهنگ و هنر این استان جریان یابد. من نیز به سهم خود، این رخداد ارزنده را شادباش می‌گویم و امیدوارم گشایشی در همۀ عرصه‌های هنری این شهر باشد.

آنچه در حاشیۀ این برنامه (و به بهانۀ زادروز زنده‌یاد «علی معلم») صورت گرفت، نام‌گذاری تالاری یک‌صد نفره به نام وی بود. معلم، تهیه‌کننده و منتقد سینما بود و سال‌های سال در عرصه‌های گوناگون کوشید تا از سینمای ایران حمایت کند: چه در مقام سردبیر مجلۀ «دنیای تصویر»، چه به‌عنوان دبیر جشن سینمایی «حافظ» و چه با تهیه‌کنندگی برخی فیلم‌ها و انیمیشن‌ها و... . خلاصه هرکجا و هرزمان، تریبونی برای گفتن از سینمای ایران می‌یافت، از آن نهایت استفاده را می‌کرد. او از معدود کسانی بود که برای سینمای ما دل می‌سوزاند. خوب به یاد دارم که هر بار در جشنوارۀ بین‌المللی فیلم کودک و نوجوانان در اصفهان یکدیگر را می‌دیدیم، هر دو از دیدار دوبارۀ یکدیگر ابراز شادمانی می‌کردیم. در گوشه‌ای از هتل عباسی اصفهان ساعتی می‌ایستادیم و یا می‌نشستیم و دربارۀ فیلم و سینما گپ می‌زدیم و از همه مهم‌تر، من از حال و احوال پروژۀ «کورش کبیر» -که قرار بوده است «مسعود جعفری جوزانی» آن را کارگردانی کند- می‌پرسیدم و او همواره امیدوار بود... . روحش شاد!

به بهانۀ سالروز خاموشی «علی حاتمی»

نام ایران یادآور موسیقی و شعر است و شعر کهن ایرانی با موسیقی‌اش چفت‌وبست شده. اگر کارگردانی ایرانی‌تبار بخواهد فیلمی بسازد، موسیقی و شعر از کار جدا نیست، بلکه با کلمه هم سو می‌شود و این را نه‌تنها در لایه‌های اولیه کار بلکه در زیرمتن آن نیز می‌توان مشاهده کرد و فیلم خصایص شعر را به خود می‌گیرد تا تبدیل به فیلمی شاعرانه شود.

یکی از کارگردانان ایرانی که شاعرانگی در جای‌جای فیلم‌هایش حس می‌شود، زنده‌یاد «علی حاتمی» است. «علی حاتمی» (۱۳۷۵-۱۳۲۳) زادۀ تهران و دانش‌آموختۀ دانشکدۀ سینما و تئاتر دانشگاه هنر بود. او از فیلم‌سازان پیش‌گام دهۀ ۴۰ است. اولین کار او «حسن‌کچل»، فیلمی موزیکال همراه با رقص و آواز است. او ۱۹ فیلم سینمایی و سریال در کارنامۀ کاری خود دارد. در این مقاله که هدف بررسی شاعرانگی در آثار «علی حاتمی» است، ۴ اثر وی که ازنظر بنده شاخص‌تر هستند یعنی (دلشدگان، سوته‌دلان، کمال‌الملک و مادر) را مورد بررسی قرار می‌دهم.

سینمای رئالیسم شاعرانه چیست؟

چگونه تصویر و کلام در یک ساختار قرار می‌گیرند. هدف از این نام‌گذاری چیست؟

تصویر شاعرانه نازک‌خیالی شعر را مدنظر دارد که در تصویر مشاهده می‌شود. کارگردان باید شاعر باشد و جهان را از نگاه شعر ببیند، به مخاطب سینمایی عرضه کند و جهان شاعرانه را به تصویر بکشد؛ ولی به قول استاد «محمد تهامی‌نژاد»* باید کدام شاعر را به تصویر بکشد؟ شاملو، خیام، میرزاده عشقی، فردوسی، مولانا، کدام‌یک را؟! سینمای شاعرانه از سینمای داستانی فرانسه آغاز شد ولی هرچه پیش‌تر رفت پرهیز از قصه‌گویی به شیوه سنتی هم بیشتر شد.

نگاهی به فیلم «سکوت» ساختۀ «اینگمار برگمان»

درام «سکوت» ساختۀ «اینگمار برگمان» کارگردان سوئدی را می‌توان یکی از سیاه‌ترین آثار سینمای جهان دید. سکوت تماماً نابودی را به تصویر می‌کشد. درون‌مایۀ فیلم‌های برگمان به مفاهیمی چون مرگ، رنج بشر و بحران روابط انسانی، ترديد و ايمان به وجود خداوند اشاره دارد.

یکی دیگر از موضوعات اصلی فیلم‌های برگمان پرداخت او به زنان و دغدغه‌های آن‌ها است: آزارهای زنان، عدم ارتباط انسانی، خشونت زندگی و فروپاشی روابط عاطفی در دنیای مردسالار و... . زنان فیلم‌های برگمان شخصیت‌هایی آگاه، حساس، پیچیده و همچون آینه‌ای بازتاب‌دهندۀ تصویر واقعی زن اندیشمند در دوران مدرن هستند. (برای مثال: فیلم‌های «پرسونا»، «سونات پاییزی» و «فریادها و نجواها» این‌گونه هستند.) «پرسونا» داستان زن بازیگر تئاتری به نام الیزابت است که ناگهان قدرت تکلم خود را از دست می‌دهد و به نحو اسرارآمیزی سکوت می‌کند و آلما پرستارش وظیفه مراقبت و درمان او را به عهده می‌گیرد. سبک روایی فیلم و شیوه مونتاژ آن در میان کارهای برگمان منحصربه‌فرد است. او عمداً مرز خیال و واقعیت را به هم می‌ریزد تا پریشانی ذهنی و آشفتگی درونی کاراکترهای این فیلم را بهتر نشان دهد.