تئاتر استان کرمان همواره جزو جریان‌های تئاتری فعال در ایران بوده است، چه با اجراهایی که سال‌ها در جشنواره‌های منطقه‌ای و ملی داشته و چه با افرادی که در گرایش‌های مختلف این رشته وجهه ملی و سراسری دارند. همه این‌ها برخاسته از خصلت پیشینی و بنیادین جریان مستمر تئاتر در اینجاست. افزایش تعداد فارغ‌التحصیلان تئاتر و افرادی که به‌صورت تجربی این هنر را دنبال می‌کنند و علاوه بر این‌ها تأسیس رشته تئاتر در دانشگاه شهید باهنر در سال‌های اخیر، دلایلی بر حضور بیشتر تئاتر در اجتماع مردم کرمان است. جشنواره‌های تئاتری در قد و قامت‌های متفاوت در گسترش این حضور تأثیر فراوانی داشته‌اند. مهم‌ترین این جشنواره‌ها، جشنواره تئاتر استانی است، جشنواره‌ای که با فراز و نشیب‌های بسیار در دوره‌های مختلف همواره برگزار شده و امسال نیز سی‌امین دوره خود را با شرکت هشت اثر از سراسر استان به میزبانی شهرستان رفسنجان پشت سر گذاشت.

چند سالی است که انجمن نمایش کرمان با پیشنهاد طرح نمایش ادواری آثار و برگزاری جشنواره غیرمتمرکز قصد دارد هم اجرای جشنواره‌های استانی در کرمان را تغییر شکل دهد و هم در کنارش شاید بتواند الگوی متفاوتی برای برگزاری جشنواره در کشور ارائه دهد. در یک تعریف ساده، نمایش ادواری و جشنواره غیرمتمرکز به معنای اجرای آثار برگزیده سالانه در یک بازه زمانی مشخص در شهرستان‌های مختلف استان (مکانی غیر از شهری که اثر از آنجا شرکت کرده) است. بنا بر نظر پیشنهاددهندگان این طرح، منطق این شکل از جشنواره علاوه بر کاهش هزینه‌های جشنواره‌های متمرکز، باعث رونق تئاتر در همه شهرستان‌ها می‌شود و تمرکز را از مرکز استان برمی‌دارد. این طرح از ابتدا موافقان و مخالفان خود را به همراه داشت و بحث و گفت‌وگوهای فراوانی درباره آن صورت گرفت. با این حال، انجمن نمایش چند سالی جشنواره را به این صورت پیش برد.

اما امسال برگزاری جشنواره باز به شکل قبل و به‌صورت متمرکز انجام گرفت و دو اثر برای بازبینی نهایی به دبیرخانه جشنواره فجر سال ۹۷ معرفی شدند. هرچند برداشتن حتی یک گام کوچک فرهنگی امری سخت و بی‌مزد و منت است، ولی به هر جهت خالی از نقد و انتقاد نیست، جشنواره امسال هم مانند همه سال‌های دیگر منتقدان خود را داشت. برخی مخالف برگزاری جشنواره در جایی غیر از مرکز استان بودند و به عکس، برخی دیگر موافق این طرح. بعضی‌ها، بازگشت جشنواره به شکل قبل و برگزاری آن به‌صورت متمرکز را پسندیدند و برخی مخالف این بازگشت بودند. انتقادهایی به جلسات نقد و بررسی، به داوری، به اسکان و پذیرایی گروه‌ها و انتقادهای ساختاری دیگری هم در این بین مطرح شد. با این حال برگزاری یک رویداد در قامت یک جشنواره استانی، بدون بودجه کافی و بدون امکانات کاربردی و لازم سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کار بسیار دشواری است. برگزاری جشنواره در این شرایط بسیار دشوار و نامناسب همتی بزرگ و دلی بزرگ‌تر می‌خواهد تا پس از تمام تلاش‌هایت، همه این انتقادها را به جان و دل بشنوی.

در این شماره برای شنیدن بیشتر از این رویداد فرهنگی به سراغ کارگردان‌های شرکت‌کننده در این دوره از جشنواره رفته‌ایم و همچنین در کنار آن، یادداشت‌های محمدرضا قدس‌ولی و مجید عتیق، دو تن از فعالان و صاحب‌نظران حوزه تئاتر را داریم. لازم به ذکر است که در اینجا «سرمشق» سویه انتقادی و نقادانه خود را در قبال جشنواره ارائه نداده و تنها بازتاب‌دهنده نظرات افراد شرکت‌کننده در این گفت‌وگوهاست. هم‌چنین این‌ها بخشی از نظرات جامعه نه‌چندان کوچک تئاتر استان کرمان هستند و برآیند آراء همه جامعه تئاتری استان نیستند، حتماً جای بحث و نقد و نظر دارند و ما در نشریه منعکس‌کننده نظرات و انتقادات دیگران نیز هستیم.

مطالب این شماره با همراهی دوستان عزیزم سپیده ایرانمنش و محسن میرزایی به سرانجام رسیده است.

گفت‌وگو با هشت کارگردان شرکت کننده در سی‌امین جشنواره تئاتر استان کرمان

جشنواره‌های تئاتر در ایران در هر سطحی که برگزار شده‌اند، استانی، منطقه‌ای، ملی یا بین‌المللی، همواره و از هر نظر محل بحث و گفتگو بوده‌اند. نمی‌توان به طور دقیق تعداد مخالفان و موافقان، تحسین‌کنندگان و یا منتقدان را مشخص کرد. تنها یک وجه روشن وجود دارد و آن هم این‌که از نظر برگزارکنندگان هر دوره، جشنواره آن دوره کاملاً بدون اشتباه یا لااقل با اشتباهات اندکی همراه بوده است. در تمام این سال‌ها، با وجود انبوه جشنواره‌ها تنها یکی، دو مورد پیدا خواهد شد که دبیر یا مسئول سیاست‌گذاری یک جشنواره از کمبودها، اشتباهات و کاستی‌های شخص خودش و یا سیستم برنامه‌ریزی شده جشنواره‌ای که مسئولش بوده، سخن گفته باشد یا اشتباهات و کاستی‌ها را پذیرفته و عذرخواهی کرده باشد. اغلب این افراد در مقام توجیه و دفاع از عملکرد خود و تیم برگزارکننده برآمده‌اند، به ویژه اگر جشنواره‌ای از پشتیبانی بخش دولتی برخوردار بوده است؛ بنابراین اگر تعداد بسیار زیاد گفت‌وگو با این افراد که در فضای مطبوعاتی (مجازی و غیرمجازی) صورت گرفته را بخوانید، چیزی جز تکرار و توجیه دستگیرتان نخواهد شد. چشمتان را که بر اسامی اشخاص ببندید، انگار یک نفر است که همه این حرف‌ها را گفته و باز هم تمامی گفته‌های خودش را تکرار کرده است.

با این نگرش و آگاهی و با فاصله کمی از اختتامیه جشنواره تئاتر استان کرمان، برای دریافت یک نگاه کلی به این رویداد فرهنگی با طرح سؤالات مشترک به سراغ کارگردانان شرکت کننده در این دوره رفتیم. به دو دلیل این گفتگوها به صورت مکتوب و اینترنتی صورت گرفت، اول این‌که فرصت هماهنگی برای جلسه گفتگو با هشت نفر مقدور و میسر نشد و دوم این‌که به فرض انجام این گفتگوها به صورت حضوری و چالشی، امکان چاپ هشت گفتگوی طولانی در یک بخش و یک شماره از نشریه ما وجود ندارد. می‌پذیرم که ذات برخی از سؤالات به ویژه در این برهه از تاریخ تئاتر کرمان، بسیار چالشی و نیازمند بحث و بسط است که امیدوارم در فرصت و مناسبتی بتوانم آن‌گونه که باید به آن‌ها بپردازم.

سؤالات مشترکی که مطرح شد از این قرارند:

۱. در یک نگاه کلی جشنواره تئاتر امسال را چگونه دیدید؟

۲. کیفیت آثار اجرا شده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

۳. اگر شرایط جشنواره (بخش‌های مختلف، کمی و کیفی و...) را از قبل می‌دانستید، باز هم در آن شرکت می‌کردید؟ دلایل پاسخ مثبت و منفی خود را ذکر بفرمایید.

۴. به نظر شما وجود جشنواره تئاتر هر ساله استانی برای جامعه تئاتر کرمان مفید است یا خیر؟ دلایل خود را ذکر بفرمایید.

۵. اگر موافق برگزاری جشنواره هستید، چه پیشنهاداتی برای برگزاری آن در سال‌های آینده دارید؟

۶. سخن آخر؟

نگاهی انتقادی به چند سرفصل مهم جشنواره تئاتر استان کرمان

محمدرضا قدس ولی کارگردان، بازیگر و نویسنده برای اهالی تئاتر کرمان نیازمند معرفی نیست. او معمولاً در بحث و گفتگوها آدم بسیار رک و واضحی است. با کسی رودربایستی ندارد، حتی با خودش. یکی از بهترین خصلت‌هایش این است که برخلاف بسیاری از ماها، چیزی را که نمی‌داند، می‌گوید نمی‌داند. او امسال تماشاگر کارهای سی‌امین جشنواره تئاتر استان کرمان در رفسنجان بود. از او خواستیم که در یادداشتی نظرات، انتقادات و پیشنهاداتش را درباره این دوره از جشنواره بنویسد.

جشنواره تئاتر امسال جای صحبت و گفتگوی زیادی دارد. اگر سیاست‌گذاری جشنواره به شکل برگزاری غیرمتمرکز آن است که قرار بود به‌عنوان الگوی برگزاری جشنواره تئاتر به کشور معرفی شود، چرا امسال به شکل متمرکز برگزار شد؟ و اگر قرار به الگوسازی نیست پس بهانه‌ای است برای عدم تمرکز جشنواره. از گوشه و کنار صحبت از نداشتن بودجه برای برگزاری جشنواره متمرکز سالیانه است که باعث شده چند سال به روش جدید و به شکل غیرمتمرکز برگزار شود. من کارشناس بودجه نیستم، اما باز هم صحبت‌های گوشه و کنار حاکی از این است که مدیران قبلی به دلیل نداشتن توانایی مدیریتی و به‌کارگیری نیروهای غیرضروری، به‌صورت قراردادی نور چشمانی را به پیکره ارشاد اضافه کردند که باعث شده ارشاد دیگر توانایی پرداخت هزینه‌های اجرایی و حمایتی از جشنواره و تئاتر را نداشته باشد.

یادداشتی بر سی‌امین جشنواره تئاتر استان کرمان

وجود جشنواره‌های تئاتر اجتناب‌ناپذیر است، چراکه نمی‌توان تفکیک خاصی بین تاریخ پیدایش هنر نمایش و جشنواره‌های مربوط به آن قائل شد. وجود هر یک مؤید دیگری است. مناسک، مراسم و آیین‌ها وقتی به شکل نمایشی اجرا ‌شدند ذات تئاتر را شکل دادند و زمان‌های خاص برگزاری آن‌ها جشن گونه‌هایی اجرا می‌شد. به گواه تاریخ هنر نمایش در این جشن گونه‌ها هدایایی (که حالا ما می‌توانیم به‌عنوان جایزه از آن نام ببریم) برای شرکت‌کنندگان و بهترین‌ها در نظر گرفته می‌شد. پس نمی‌توان تردید داشت که ذات تئاتر با جشنواره عجین بوده و این سنت دیرپا همچنان استوار است.

اما در این میان جشنواره‌ها به شکل امروزی آن ماحصل تجربه‌ای بشری است و ما هم چنان‌که تئاتر به مفهوم کلاسیک را وامدار تجربه‌ای جهانی هستیم، شکل و شمایل جشنواره‌های تئاتری را هم از همان منظر نگریسته و برگزار کرده‌ایم. اگر باور داشته باشیم که جشنواره‌ها باید محل ابراز وجود، بروز استعدادها، ایده‌ها و خلاقیت‌های نو باشند، پس برگزارکنندگان باید این موارد را به‌عنوان اصول جدایی‌ناپذیر هر جشنواره‌ای مدنظر داشته باشند. متأسفانه ما در این بخش از کره خاکی همواره با غروری متعصبانه و بدون در نظر گرفتن واقعیتی به نام انسان و تکیه بر موهومات، هرگاه با پدیده‌های تجربی بشر در دیگر اکناف جهان روبرو شده‌ایم دست به استحاله آن زده و خواسته‌ایم با نگرشی رفرمیستی، شکل و شمایل آن را تغییر داده و به‌گونه‌ای که مطلوب نظر شخص خودمان باشد آن را سامان بخشیم. بدون در نظر گرفتن این مهم که تجربیات بشری مربوط به ناحیه یا منطقه خاصی نیستند بلکه صرفاً متعلق به موجودی به نام انسان می‌باشند و قابل ارائه و اجرا در همه زمان‌ها و مکان‌ها هستند.